Co pomaga uczniom się uczyć? 10 najważniejszych wniosków

Uczenie się to skomplikowany proces, którego nie możemy dotknąć ani łatwo zdefiniować. Wiemy jednak, że trwa całe życie, jest nieodłącznym elementem rozwoju oraz źródłem satysfakcji i spełnienia. Brak umiejętności uczenia się rodzi frustrację oraz zwiększa nierówności społeczne.

Dzięki badaniom z zakresu neuronauki wiemy, że uczenie się przebiega w 3 fazach:

• kodowanie, czyli celowe zapamiętywanie (z nastawieniem na zapamiętanie, choć często zapamiętujemy informacje bez celowego nastawienia),
• konsolidacja, czyli przechowywanie oraz integrowanie i przebudowywanie pamięci,
• przywoływanie, czyli uzyskanie dostępu do informacji w razie potrzeby.

Wnioski dotyczące uczenia się chcemy omówić, grupując je w 4 obszary, które są ze sobą nierozerwalnie związane: zwiększanie motywacji, wzmacnianie pamięci, inicjowanie współpracy oraz tworzenia sprzyjających warunków.

Zwiększaj motywację uczniów, by osiągnęli swój potencjał

1. Uczenie się wymaga wysiłku, refleksji, udoskonalania sposobów uczenia się oraz przyzwolenia na popełnianie błędów.

Uczenie się to proces, w wyniku którego rozwijana jest nowa wiedza, a stara jest stale przebudowywana i wzmacniana. Wymaga zaangażowania oraz wysiłku. Warto pokazywać uczniom na jak wiele aspektów uczenia się mają wpływ, dzięki czemu zwiększymy ich wiarę we własne możliwości. Ważne jest, by młodzi ludzie rozumieli, że błąd to istotny element procesu uczenia się, który daje im informację na jakim są etapie, czego muszą się jeszcze nauczyć, a co już wiedzą. Wykorzystanie metod efektywnego uczenia się na lekcjach oraz opatrzenie ich komentarzem pozwoli zrozumieć proces, jakim jest uczenie się oraz da szansę na rozwój samodzielności w tym zakresie.

2. Głębokie przemyślenie treści do nauki pozwala uczniom utrzymać koncentrację, zapamiętywać i nadawać znaczenie temu, czego się uczą.

Zachęcanie uczniów do pogłębionego myślenia o treściach, których się uczą, wspiera ich w lepszym zapamiętywaniu. Pogłębione myślenie w połączeniu z poszukiwaniem korelacji (między nową a starą wiedzą) stwarza młodym ludziom szansę na tworzenie połączeń między treściami, których się uczą, osobistymi doświadczeniami i dotychczasową wiedzą o świecie. Budowanie tych połączeń stwarza swoiste ramy, dzięki którym uczniowie lepiej rozumieją i zapamiętują treści. 

3. Stawianie wyzwań o pożądanej trudności pomaga każdemu uczniowi w pełni wykorzystać swój potencjał.

Wyzwania i tzw. pożądane trudności sprzyjają uczeniu się. Nic co łatwe i znane nie jest uczące. Uczenie się jest jak trening sportowy: choć ćwiczenia na treningach bywają trudne i często wykonujemy je w niedoskonały sposób, to w dłuższej perspektywie trening zawsze jest uczący. Proponowanie naszym uczniom zadań edukacyjnych o pożądanym stopniu trudności oraz zadawanie pogłębionych pytań motywuje, znacząco angażuje mózg i kładzie podwaliny pod głębokie uczenie się.  

4. Uczniowie są bardziej zmotywowani do nauki, gdy rozumieją cel tego, czego się uczą, mają poczucie autonomii i są zainteresowani tematem.

Proces uczenia się prowadzi do poznania świata i zrozumienia rządzących nim praw po to, aby korzystając z wiedzy można było dobrze w nim funkcjonować.  

Uczenie się skutecznie napędzają: ciekawość, która prowadzi do poznawania nowych rzeczy, poczucie sensu uczenia się, satysfakcja i radość, gdy zdobyta wiedza pomaga w życiu. Z ciekawości wynika zaangażowanie, bez którego nauka jest niemożliwa, a poczucie sensu zwiększa motywację do podejmowania wysiłku, aby się uczyć. Nauczycielki i nauczyciele mogą skutecznie uruchamiać te mechanizmy poprzez określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. 

Cele nadają sens nauce i ukierunkowują aktywność poznawczą. Najbardziej zachęcają do uczenia się, gdy są ambitne i równocześnie osiągalne. Cele będące wyzwaniem skłaniają uczniów do wysiłku, który sprawia, że uczenie się przynosi oczekiwane rezultaty.

Wzmacniaj pamięć

5. Ćwiczenia w przywoływaniu wiedzy wzmacniają pamięć i pomagają uczniom elastycznie stosować to, czego wcześniej się nauczyli.

Wszelkiego rodzaju aktywności związane z przywoływaniem wcześniej nauczanych treści/informacji wzmacniają ich pamiętanie oraz ułatwiają ich przywoływanie w przyszłości. Każde przywoływanie informacji z pamięci przebudowywuje je i konsoliduje. Ćwiczenia w przywoływaniu to jedna z najskuteczniejszych metod uczenia się, a nie narzędzie do wystawiania stopni. 

6. Rozłożenie nauki w czasie i przeplatanie treści wzmacniają uczenie się.

Rozłożenie nauki w czasie (często nazywane “spiralnym” sposobem uczenia się) oraz przeplatanie treści wzmacniają uczenie się oraz ułatwiają przywoływanie informacji w przyszłości. Ćwiczenia przemieszane, bazujące na podobieństwach i różnicach, wymagają od ucznia świadomego wyboru sposobu rozwiązania danego ćwiczenia. Taki wysiłek to pożądanie trudności, które są istotne w procesie uczenia się.

Inicjuj współpracę

7. Uczniowie uczą się lepiej, kiedy mają poczucie bezpieczeństwa i przynależności do grupy.

Uczniowie przekonani o byciu częścią wspierającej i uczącej się społeczności/klasy, lepiej koncentrują się na treściach, których się uczą. Budowanie stabilnych i opartych na zaufaniu relacji z uczniami wzmacnia ich poczucie własnej wartości i poczucie przynależności.

8. Uczenie się we współpracy jest doświadczeniem edukacyjnym, które poprzez interakcje w grupie zachęca do głębszego przetwarzania wiedzy i angażuje “społeczny mózg”.

Uczenie się jest procesem społecznym i zachodzi w interakcjach między ludźmi. Efektywność uczenia się we współpracy potwierdzają trzydziestoletnie badania, których przegląd przedstawił RE Slavin (2014). Istnieje też przekonanie, że najlepiej uczymy się ucząc innych (Docendo discimus, cyt. Seneka Młodszy). Richard Feynman, który słynął z umiejętności dydaktycznych uważał, że wyjaśnianie komuś wiedzy sprawia, że sami ją lepiej rozumiemy, a umiejętność wyjaśnienia teorii prostymi słowami jest dowodem na jej rozumienie. Dlatego nauczyciele, którzy są świadomi szans, jakie niesie uczenie się razem z innymi, stwarzają uczniom różne okazje do wzajemnego nauczania.

Twórz sprzyjające warunki

9. Dobre samopoczucie uczniów, odżywianie, sen i ćwiczenia mają wpływ na uczenie się.

Sen ma kluczowe znaczenie się w procesie przechowywania informacji – dobrze jest się “przespać” z nowym zagadnieniem lub problemem, co często stosowani wielcy naukowcy. To, co jedzą uczniowie również ma znaczenie dla funkcjonowania mózgu – wszelkie potrzebne informacje znajdują się w piramidzie żywienia.

10. Otoczenie – od temperatury po oświetlenie – mogą mieć wpływ na naukę.

Odpowiednie nasłonecznienie, czyli wystarczającą ilość światła, komfort cieplny, czyli optymalna temperatura, układ ławek oraz to, co umieścimy na ścianach w klasie, mają wpływ na uczenie się. Zwykle nie przywiązujemy do otoczenia dużej wagi, ale dyskomfort związany z temperaturą lub natężeniem światła może skutecznie odciągać uwagę od lekcji. Jeszcze silniej oddziałują ściany wypełnione plakatami, infografikami, wzorami, cytatami i uczniowskimi pracami

Infografika do pobrania.

Zachęcamy do obejrzenia nagrania z webinarium poświęconemu temu tematowi. Spotkanie “Jak tworzyć w szkole warunki sprzyjające uczeniu się?“ dostępne jest na naszym kanale w serwisie YouTube.

Artykuł oraz infografika powstały na bazie materiałów stworzonych przez Digital Promise i Institute for Applied Neuroscience, które są dostępny na licencji Creative Commons „Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe” (CC BY-NC 4.0).

Bibliografia:

• Pięć strategii wspierających proces uczenia się
• Introduction to the Learning Sciences
• Jones Kate, Love to teach. Research & Resources for every classroom, 2018
• Pacewicz Alicja, Przestrzeń, w której dobrze się uczy Jak to osiągnąć w naszej szkole?
• Slavin Robert E., Cooperative learning in elementary schools, 2014