W ostatnim miesiącu nauki szkoły intensywnie pracują nad przygotowaniem do egzaminów. Organizują liczne powtórki i egzaminy próbne. Wierzą w efektywność takiego postępowania. Istnieją jednak praktyki, które przynoszą lepsze rezultaty. O nich właśnie jest nasz tekst.
Życie uczy, że im bliżej zakończenia edukacji na etapie szkoły podstawowej lub ponadpodstawowej, tym bardziej wzrasta poziom niepokoju nauczycieli, dyrektorów szkół, uczniów i ich rodziców o rezultaty uczenia się oraz wyniki zewnętrznych sprawdzianów wiedzy.
Planowanie i realizacja założonego planu to filary trwałości procesu uczenia (się). Umiejętność ta wydaje się być kluczowa, zwłaszcza w kontekście przygotowania do sprawdzianów czy egzaminów. W szkolnej praktyce naszych uczniów obserwujemy syndrom tzw. “ostatniej chwili”. Postawę taką rozpatrywać można w kategoriach uczniowskiej przypadłości. Tymczasem jest ona uwarunkowana fizjologicznym rozwojem mózgu. Umiejętność planowania jest trudna do opanowania, szczególnie dla dzieci w wieku szkolnym. Płaty czołowe, czyli obszar w mózgu odpowiedzialny za planowanie, rozwija się bowiem do 20 roku życia. Znaczenia nabierają tutaj uczniowskie doświadczenia związane z planowaniem – od przyglądania się temu procesowi, bycia jego częścią aż po samodzielne działania.
Planowanie, zarówno w doświadczeniu nauczycieli jak i uczniów, zazwyczaj polega na rozłożeniu treści jakie uczeń powinien opanować w konkretnym czasie. Tymczasem edukacyjnie wartościowe planowanie oprócz rozłożenia treści zawiera takie elementy jak: podzielenie treści na mniejsze porcje, przemieszanie ich i regularne wracanie w odpowiednich odstępach czasu.
Najnowsze badania edukacyjne[1] wskazują na trzy strategie, które wspierają planowanie zwiększające sukces edukacyjny uczniów, tj. ćwiczenia w przywoływaniu, rozłożenie nauki w czasie i ćwiczenia przemieszane. Można wykorzystywać je łącznie lub pojedynczo. Punktem wyjścia do zastosowania tych strategii jest zmiana myślenia o uczeniu się naszych uczniów i uczennic, którą najpełniej oddają słowa:
Kiedy myślimy o uczeniu, skupiamy się na wtłaczaniu informacji do głów naszych uczniów. Zamiast tego powinniśmy skupić się na ich wydobywaniu. [2]
Pooja Agarwal
Przywołanie informacji z pamięci to praktyka obecna zarówno w doświadczeniach uczniów, jak i pracy nauczyciela. Jej przykładem jest postawienie pytania: O czym rozmawialiśmy na ostatniej lekcji? Doświadczenie pokazuje, że zwykle kończy się to wskazaniem do odpowiedzi jednego ucznia lub odpowiedzią samego nauczyciela.
Aby zaangażować intelektualnie całą klasę, można poprosić wszystkich uczniów o zapisanie odpowiedzi na to pytanie (krótkie, pełne zdania) i wyznaczyć na zapis dwie minuty. Kolejne trzy minuty można przeznaczyć na przedyskutowanie przez uczniów odpowiedzi w parach, a potem zaprosić ich do podzielenia się na forum odpowiedziami i wnioskami z dyskusji. Tak przeprowadzone ćwiczenie w przywoływaniu przynosi podwójną korzyść: wzmacnia ślad pamięciowy, dzięki czemu przywołane treści będą w przyszłości łatwiej dostępne dla uczniów i dostarcza informacji zwrotnej o tym, jakie treści z poprzedniej lekcji zostały opanowane.
Myśl o ćwiczeniach w przywoływaniu jako o metodzie uczenia się, a nie o narzędziu do wystawiania stopni. [3]
Pooja Agarwal
Istnieje kilka rekomendacji, które pozwolą zachować istotę ćwiczeń w przywoływaniu i jednocześnie uniknąć błędnego ich rozumienia zmierzającego w kierunku testowania, odpytywania lub wykorzystania ich jako narzędzia do oceniania:
MINI QUIZY
Dobrze skonstruowane quizy zapewniają wysoką wydajność przywoływania. Potencjał edukacyjny quizów zależy od wykorzystania w nich pytań o wysokiej jakości, wymagających kojarzenia i wiązania wiedzy oraz wprowadzenia nieoczywistych odpowiedzi skłaniających do analizowania i wnioskowania. Na przykład:
Kiedy doszło do zawarcia umowy, która zmieniła relację pomiędzy Koroną a Litwą za czasów Władysława Jagiełły?
Przykład drugi:
Do jakich organizmów zaliczysz drożdże ze względu na sposób odżywiania się?
Jeśli przeanalizujemy, w jaki sposób zostały skonstruowane pytania i odpowiedzi, odkryjemy, że:
Dobrą praktyką jest omówienie wyników quizu z klasą, dyskusja nad istotą prawidłowych i nieprawidłowych odpowiedzi, która może być dla uczniów punktem wyjścia do analizy i łączenia faktów, korzystania z wiedzy w różnych kontekstach.
Rozmowa o wynikach quizu jest szansą na wyposażenie uczniów w umiejętność rozwiązywania zadań egzaminacyjnych. Dla nauczyciela to okazja do modelowania analizy pytań, a dla uczniów – nabywania umiejętności analizy pytań i powiązanych z nim odpowiedzi poprzez obserwację i naśladowanie.
DWIE RZECZY
Na wykonanie tego ćwiczenia w przywoływaniu wystarczy 3-5 minut. Istotnym czynnikiem powodzenia jest wybranie i pisemne wykonanie przez każdego ucznia jednego z poniższych poleceń:
W tym przypadku znaczenie ma zapisywanie odpowiedzi pełnymi zdaniami. Rozwija to umiejętność logicznego i jasnego formułowania myśli oraz wzbogaca słownictwo.
Szkolne doświadczenie pokazuje, że uczniowie często uczą się w skumulowany sposób, tzn. podejmują próbę opanowania bądź powtórzenia dużej partii materiału na chwilę przed sprawdzianem. Skutkuje to nadmiernym obciążeniem emocjonalnym i poznawczym, a dodatkowo nie wpływa na trwałość zapamiętanych informacji.
Badania edukacyjne[4] pokazują, że skumulowane uczenie się – często intuicyjnie wybierane – jest nieskuteczne w przeciwieństwie do rozłożenia nauki w czasie polegającym na wracaniu do treści w odpowiednich odstępach czasu.
O kluczowych momentach, w których warto wracać do treści, już w 1885 roku mówił Hermann Ebbinghaus, a jego badania zostały potwierdzone przez współczesnych badaczy[5].
Zilustrował je krzywą zapominania, która znajduje się poniżej.
Ilustruje ona, kiedy następuje najwyższy spadek zapamiętanych informacji, co wskazuje nam kluczowe momenty na przywoływanie po zakończonej nauce: 20 minut, 1 dzień, tydzień, miesiąc itd. Przykładami praktycznego wykorzystania krzywej Ebbinghausa mogą być:
Kolejną strategią wspierającą trwałe uczenie się są ćwiczenia przemieszane, czyli takie, które w obrębie jednego zadania wymagają wykorzystania wiedzy i umiejętności z różnych działów. Wysokoefektywnym ćwiczeniem przemieszanym jest zestawianie ze sobą na zasadzie podobieństw i różnic bliskich sobie faktów, zjawisk, zagadnień, struktur gramatycznych, umiejętności matematycznych. Przykładem mogą być następujące zadania:
Ćwiczenia przemieszane są jednocześnie ćwiczeniami w przywoływaniu i w naturalny sposób rozłożone są w czasie. Łączą w ten sposób wszystkie trzy strategie: przywoływanie, rozłożenie w czasie i przemieszanie. Ich stosowanie przygotowuje do rozwiązywania zadań egzaminacyjnych, bo te najczęściej mają przemieszany charakter. Ich cechą jest zastosowanie wiedzy i umiejętności w różnych kontekstach, analizowanie, porównywanie i wnioskowanie.
SŁOIK LUB PUDEŁKO
Każdą z opisanych strategii traktować można autonomicznie bądź całościowo. Przykładem jednoczesnego ich stosowania jest wykorzystanie słoika lub pudełka, w którym gromadzone będą ćwiczenia w przywoływaniu, takie jak:
Na początku w pojemniku pojawiać się będą kluczowe pytania dotyczące jednej lekcji. Z czasem ich pula rozrośnie się do pytań związanych z danym działem. Aby liczba zadań pod koniec roku szkolnego nie była zbyt duża, warto regularnie przeglądać i usuwać część pytań z pojemnika, zostawiając tylko te kluczowe. Taka praktyka pozwoli na ograniczenie puli zagadnień do regularnych powtórek, które utrwalą wiedzę uczniów i pomogą osiągnąć sukces na egzaminie.
Bieżące, regularne stosowanie ćwiczeń w przywoływaniu, przemieszanie treści i nauka rozłożona w czasie mogą stać się codzienną, wspólną praktyką nauczycieli i uczniów. Jeśli to się wydarzy, uczniowie stopniowo uzyskują większą pewność swojej wiedzy, zauważają, że coraz lepiej rozumieją pytania i zadania, a także, że łatwiej wydobywają z pamięci i celowo przetwarzają informacje, które potrzebne im do udzielenia prawidłowej odpowiedzi lub bezbłędnego wykonania zadania, stopniowo osiągają coraz większą biegłość w operowaniu wiedzą.
Możemy w każdej chwili przystąpić do wdrożenia tych trzech strategii. Wystarczy podjąć w tej sprawie świadomą decyzję i małymi krokami zmierzać do celu.
Bibliografia:
[1] John Dunlosky, Strengthening the Student Toolbox: Study Strategies to Boost Learning, 2013
[2] Pooja Agarwal, Patrice Bain, Powerful Teaching. Unleash the Science of Learning, 2019
[3] tamże
[4] Karpicke, J.D., & Bauernschmidt, A, Spaced retrieval: Absolute spacing enhances learning regardless of relative spacing [w:] Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 37(5), 1250-1257, 2011
[5] Benedict Carey Jak się uczyć. 2015
– koordynuje działania w ramach cyklu „Odporna szkoła”, które wspierają nauczycieli i nauczycielki w codziennej pracy. Więcej
– odpowiada za rozwijanie głębokiego uczenia się w szkołach zrzeszonych w Laboratorium i Klubie Szkół uczących się. Więcej
– rozwija i propaguje ocenianie kształtujące; współtworzy serwis temu poświęcony. Więcej
