Temat uchodźców, którzy przez granicę z Białorusią próbują przedostać się do Polski, jest na okładkach gazet i w głównych serwisach newsowych. Sprawdź, jak przygotować się do rozmowy z młodymi ludźmi, by móc odpowiedzieć na ich pytania.
Uczniowie i uczennice chcą wiedzieć, jak faktycznie wygląda sytuacja na granicy, chcą zrozumieć, dlaczego przybysze pokonują tak daleką drogę i czy są bezpieczni oraz czy nasza rzeczywistość, w związku z pojawieniem się migrantów i migrantek, się nie zmieni. Dlatego zachęcamy nauczycieli i nauczycielki, aby poruszać temat migracji i uchodźstwa w klasie, choć wiemy, że jest trudny i budzi emocje.
Każdy młody człowiek powinien mieć okazję, by uczestniczyć w rozmowie na temat, o którym mówi się w mediach i w domach rodzinnych. Szkoła powinna być zaś miejscem, w którym nie tylko tłumaczymy uczniom rzeczywistość i przedstawiamy globalne procesy, ale także rozmawiamy o tym w bezpiecznej atmosferze. Jak powiedział jednak amerykański projektant Jeff Daly „Dwa monologi nie czynią dialogu”. Do takiej rozmowy więc – aby nie stała się wykładem, narzucaniem racji, sporem czy atakiem – trzeba się odpowiednio przygotować. I zanim zaczniemy rozwiewać wątpliwości uczniów i uczennic, rozwiać własne.
W tym wpisie odpowiadamy na 5 pytań, które nurtują nauczycielki i nauczycieli myślących o podjęciu tematu migracji w szkole. Chcemy jak najlepiej odpowiadać na Wasze potrzebny w tym zakresie, dlatego zachęcamy do zadawania własnych i do dzielenia się historiami, które Was spotkały. Nasz zespół ekspertek, nauczycielek i trenerek antydyskryminacyjnych postara się podpowiedzieć, jak zareagować na daną sytuację. Możecie do nas pisać na adres: weronika.rzezutka-wroblewska@ceo.org.pl, a także w wiadomości prywatnej na profilu Edukacja Globalna CEO na Facebooku.
1. W jaki sposób zacząć rozmowę o migracjach i uchodźstwie z dziesięciolatkiem?
Temat migracji i uchodźstwa można poruszać już z najmłodszymi uczniami i uczennicami, np. w klasie IV. Ważne jest jednak, by dostosować język, którego używamy, i poziom przekazywanych informacji.
Możemy zacząć od:
Inne książki o emigrantach i emigrantkach oraz uchodźcach i uchodźczyniach dla dzieci, które mogą Was zainteresować:
Zofia Stanecka, Marianna Oklejak, Basia i kolega z Haiti, Warszawa 2011
Renata Piątkowska, Hebanowe serce, Łódź 2016
Sarah Crossan, Kasieńka, Warszawa 2015
Liliana Bardjewska, Kot Karima i obrazki, Łódź 2016
Jarosław Mikołajewski, Wędrówka Nabu, Kraków 2016
Barbara Gawryluk, Teraz tu jest nasz dom, Łódź 2016
2. Obawiam się, że nie mam wystarczającej wiedzy na temat migracji, żeby poruszać ten temat z uczniami i uczennicami. Jak mogę się przygotować?
Nie trzeba być ekspertem lub ekspertką, żeby zacząć rozmawiać na ten temat ze swoimi uczniami i uczennicami. Jeśli chcesz poczuć się pewniej przed zajęciami, zapoznaj się z kilkoma materiałami, które polecamy poniżej. Warto też zadać sobie pytania: jakie ja mam poglądy na temat migracji? Czy chcę się dzielić moimi poglądami? Z jaką grupą będę pracować? Czego się mogę spodziewać? Przygotować się do takiej rozmowy od strony emocjonalnej pomoże Ci tekst trenerki antydyskryminacyjnej Dominiki Cieślikowskiej, który znajdziesz TUTAJ.
Nie bój się także przyznać do własnej niewiedzy. Gdy mówisz uczniom i uczennicom: „Nie wiem, ale chcę się dowiedzieć” pokazujesz im, że to naturalne, że można czegoś nie wiedzieć i lepiej się do tego przyznać niż posiłkować się nieprawdziwymi informacjami lub stereotypami. Możecie też razem poszukać informacji i przy okazji podjąć dyskusję na temat rzetelnych źródeł. W ten sposób nauczyciel staje się też bardziej wiarygodny w oczach uczniów i uczennic, bo widzą oni, że także podejmuje wysiłek, aby się rozwijać, i że nie ma prostych rozwiązań oraz oczywistych odpowiedzi, gdy chodzi o globalne wyzwania.
Gdzie znaleźć najważniejsze informacje o migracjach i uchodźstwie? Polecenia rzetelnych źródeł wiedzy oraz artykuły i materiały, które mają posłużyć nauczycielom i nauczycielkom do poszerzenia swojej wiedzy o migracjach, znajdziecie w pierwszym i drugim kroku naszego materiału: https://globalna.ceo.org.pl/material/jak-w-szkole-rozmawiac-o-uchodzstwie-i-migracjach/.
Uczniom i uczennicom możecie z kolei polecić profil kampanii prowadzonej przez Centrum Edukacji Obywatelskiej na Instagramie @ponadgranicami, na którym znajdą historie i fakty o migracjach prezentowane w przystępny sposób.
3. Jak stworzyć przestrzeń do bezpiecznej rozmowy w klasie?
Obawiasz się, że rozmowa na temat migracji zamiast uspokoić emocje uczniów i uczennic związane z tym tematem, otworzyć ich na różne punkty widzenia i polepszyć relacje w klasie, stanie się przyczyną sporów, wyszydzania czy polaryzacji opinii? To rola nauczycielka i nauczycielki, aby do tego nie dopuścić.
Zanim zaczniecie rozmawiać na dowolny trudny temat w klasie, przygotujcie się do tej rozmowy i ustalcie jej zasady. Stwórzcie wspólny kontrakt – ważne, aby nie był on narzucony przez nauczyciela, ale współtworzony przez uczniów i uczennice. Obejrzyjcie wspólnie krótki film “Rozmawiajmy o migracjach”, który Wam w tym pomoże. W kontrakcie mogą się takie zasady, jak: każdy ma tyle samo czasu na wypowiedź, każdy głos jest tak samo ważny, nie przerywamy sobie, każdy ma prawo do błędu lub niewiedzy itp.
Przed dyskusją w klasie musisz też podjąć decyzję, czy chcesz ujawniać swoje stanowisko. Pamiętaj, że uczniowie i uczennice podczas wypowiedzi mogą chcieć wyczuć, czy to, co mówią, jest „dobrą” czy „złą” odpowiedzią, by zyskać aprobatę nauczyciela. Nie komentuj ani nie krytykuj żadnych głosów w dyskusji. Zamiast opiniować – próbuj zadawać pogłębione pytania: dlaczego tak myślisz? Skąd to wiesz? Czy masz pomysł, dlaczego inni mogą myśleć inaczej? Zadawaj je niezależnie od tego, czy zgadzasz się z przedstawionym przez ucznia lub uczennicę zdaniem.
Pamiętaj też, że uczniom i uczennicom – jak każdemu – trudno przyznać się do błędu i do zmiany opinii. Nie pytaj więc o „wyniki” dyskusji, unikaj sytuacji, kiedy jedna strona może poczuć, że ją „wygrała” Pozwól młodym ludziom na samodzielne wyciągnięcie wniosków.
Zachęć do zabierania głosu jak największą liczbę uczniów i uczennic i zadbaj, by każdy miał przestrzeń na wypowiedź. Jeśli czujesz, że klasa nie jest jeszcze gotowa, aby dzielić się swoimi przemyśleniami na forum, zachęć ich do spisania swoich pytań, wątpliwości lub komentarzy anonimowo na kartce. Możesz potem, za zgodą klasy, przeczytać wybrane i podzielić uczniów i uczennice na mniejsze grupy, aby odnieśli się do przeczytanych słów.
Ważne jest, aby na koniec lekcji uspokoić emocje młodych ludzi. Pierwsze rozmowy na temat migracji pomoże Wam przeprowadzić nasz scenariusz “Rozmowy o uchodźcach w Polsce”
4. Jak reagować, gdy podczas rozmowy w klasie pojawi się mowa nienawiści?
Według Rady Europy mowa nienawiści to „wypowiedzi, które szerzą, propagują i usprawiedliwiają nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm oraz inne formy nietolerancji, podważające bezpieczeństwo demokratyczne, spoistość kulturową i pluralizm”. Gdy usłyszysz z ust ucznia lub uczennicy wypowiedź, która Cię niepokoi, reaguj. Podkreśl, że każdy ma wolność wypowiedzi, dopóki nie rani innych osób. Zachęć do tego, żeby w rozmowie czy podczas sprzeczki odnosić się do faktów, konkretnych zachowań drugiej strony, a nie oceniać ją jako osobę i kierować w jej stronę wyzwiska (jakiekolwiek) – rozmawiajmy z szacunkiem, nawet jeśli się nie zgadzamy ze sobą.
Zwracaj uwagę na wszelkie przejawy mowy nienawiści – zarówno kierowane w stronę konkretnej osoby, ale też grup – migrantów, uchodźców, określonych narodowości, mniejszości, mężczyzn, kobiet, społeczności LGBT+. Wytłumacz, czym jest mowa nienawiści. Jeśli rozmawiasz ze starszymi uczniami i uczennicami możesz odwołać się do prawa i definicji ustanowionych przez międzynarodowe organy (np. podać definicję Rady Europy i polskie legislacje z tym związane). Na nasze potrzeby możemy przyjąć, że to mowa, która może wyrządzić komuś krzywdę i która atakuje kogoś nie ze względu na to, co zrobił, ale kim jest.
W rozmowie ze starszymi uczniami i uczennicami możesz także uświadomić ich, że klasa jest przestrzenią publiczną i za mowę nienawiści w przestrzeni publicznej (jest nią na przykład też Internet) można ponieść konsekwencje prawne.
Warto odnieść się też do konkretnego zdania, które zostało wypowiedziane i zadać pytania: dlaczego tak myślisz? Wytłumaczysz, co miałeś na myśli? W rozmowie na ten temat może pomóc wiersz Martin Niemöllera “Kiedy przyszli…” oraz materiały z kroku 5. naszego artykułu.
5. Mam w klasie uczniów lub uczennice z doświadczeniem migracji. Jak poprowadzić rozmowę o migrantach i migrantkach tak, aby zadbać o ich potrzeby?
Jeśli planujesz przeprowadzić zajęcia o sytuacji na granicy polsko-białoruskiej, a wśród uczniów i uczennic znajduje się osoba z Białorusi lub z innego kraju, porozmawiaj z nią przed lekcją, uprzedzając, że chcesz poruszyć taki temat i zapytaj czy ma w związku z tym jakieś pytania lub obawy, na które można wcześniej odpowiedzieć. Wyjaśnij, jaki jest cel planowanych zajęć i zadbaj o to, żeby wcześniej mogła wyrazić swoje potrzeby – np. odnośnie większego zaangażowania w rozmowę lub nieeksponowania swojej osoby. Także klasę warto przygotować na tę lekcję i w zależności od wcześniejszych ustaleń z tą osobą, wspomnieć o nich na początku spotkania lub interweniować w razie potrzeby podczas zajęć.
Po materiałach, które pomogą Wam przygotować się do rozmów o migracjach w klasie, przeprowadzi Was artykuł „Jak w szkole rozmawiać o migracjach i uchodźstwie?”
– autorka i współautorka kursów internetowych, scenariuszy zajęć i publikacji. Koordynuje projekty o współczesnych migracjach ludności. Więcej
– kieruje pracami Działu Edukacji Globalnej i Ekologicznej. Więcej
– jest absolwentką dziennikarstwa i komunikacji społecznej oraz socjologii stosowanej i antropologii społecznej na Uniwersytecie Warszawskim. Autorka publikacji prasowych. Współpracuje z Fundacją Centrum Badań i Edukacji im. Ryszarda Kapuścińskiego. Wcześniej współpracowała m.in. z Polskim Centrum Pomocy Międzynarodowej, Habitat for Humanity Romania.
