Niepełnoletni też głosowali w wyborach!

10 października młodzież w niemal 600 szkołach z całej Polski zagłosowała na komitety, które startują w powszechnych wyborach parlamentarnych. Oznacza to, że blisko 200 000 uczennic i uczniów miało okazję stanąć przed podobną decyzją co dorośli wyborcy i dać znać o swoich poglądach. Jak zagłosowali w wyborach i referendum?

W projekcie Centrum Edukacji Obywatelskiej „Młodzi Głosują 2023” uczniowie i uczennice samodzielnie tworzyli kampanie profrekwencyjne, powoływali komisje wyborcze i przeliczali głosy. Mieli również możliwość zorganizowania szkolnych debat na ważne tematy, które są interesujące dla młodzieży, a bywają pomijane przez partie polityczne i opinię publiczną.

Nauczycielki i nauczyciele, korzystając ze scenariuszy przygotowanych przez Centrum Edukacji Obywatelskiej, prowadzili angażujące lekcje o parlamencie, świadomym wyborze i istocie partii politycznych. Ze wsparciem organizatora i nauczycieli-koordynatorów, społeczność uczniowska na własnych doświadczeniach uczyła się o najważniejszych mechanizmach demokracji. Cała szkoła miała możliwość uczestniczyć w tym wyborczym święcie i uświadamiać młodzieży, jak cenne jest prawo do wybierania swoich przedstawicieli. Wszystko w celu budowania zainteresowania polityką, które zaowocuje obywatelskimi nawykami w przyszłości.

Wybory młodych. Kto wygrał wśród uczestników i uczestniczek projektu?

Czynne prawo wyborcze w szkolnych symulacjach mieli wszyscy uczniowie i wszystkie uczennice szkół ponadpodstawowych oraz uczniowie i uczennice klas 6-8 szkół podstawowych (szkoły mogły również zdecydować o ewentualnym dopuszczeniu klas młodszych). W 576 szkołach, które dodały wyniki wyborów, uprawnionych do głosowania było 186 819 uczniów i uczennic. Z tego prawa skorzystało 99 439 osób – frekwencja wyniosła 53,2%. Z tej liczby 133 310 osób uprawnionych i 69 800 głosujących było w szkołach ponadpodstawowych; 22 873 uprawnionych oraz 14 606 głosujących w szkołach podstawowych. Pozostałe osoby to zespoły szkół i inne placówki oświatowe. 

Zdecydowanym zwycięzcą szkolnych wyborów została Koalicja Obywatelska, która otrzymała 31,1% głosów i wyprzedziła kolejny komitet o 10%. Drugie miejsce przypadło Konfederacji z wynikiem 20,6%. Trzecie miejsce zdobyła Lewica – 15,5%, czwarte Prawo i Sprawiedliwość – 11,9%, piąte Trzecia Droga z wynikiem 11%. Stawkę zamknęli Bezpartyjni Samorządowcy z wynikiem 4,1%.

Zwycięstwo Koalicji Obywatelskiej wśród młodych osób jest pewnym zaskoczeniem. Wynik KO jest o około 10% wyższy niż podczas szkolnych wyborów w 2019 roku. Z badań opinii młodych takich jak np. „Debiutanci 2023” (przeprowadzonego w grupie nieco starszej niż uczestnicy projektu „Młodzi Głosują”) wynika, że ta partia cieszy się dwukrotnie mniejszym poparciem w tej grupie wiekowej. Na tak wysoki wynik w „Młodzi Głosują” może wpływać struktura szkół, które brały udział w akcji. Wpływ mogło mieć również to, że Koalicja Obywatelska jest postrzegana przez najmłodszych przede wszystkim jako alternatywa dla partii obecnie rządzącej. Innym istotnym czynnikiem może być dotarcie do młodych ze znacznie bardziej światopoglądowo lewicowym przekazem tej partii z ostatnich miesięcy.

Na inny powody wskazuje badaczka z Uniwersytetu SWPS dr Marta Żerkowska-Balazs:

młodzi ludzie podlegają socjalizacji politycznej w domu rodzinnym. Raport zespołu Młodzi w Centrum Lab (Kajta i in. 2023) pokazuje, że połowa młodych dorosłych ma poglądy zgodne z poglądami przynajmniej jednego z rodziców, w przypadku młodszych wyborców, którzy jeszcze nie rozpoczęli politycznej socjalizacji poza szkołą ten odsetek może być jeszcze wyższy. A więc rozkład poparcia dla PO i PiS odzwierciedla polaryzację i niechęć do rządu obecną wśród dorosłych Polek i Polaków, rodziców naszych głosujących. Nie bez wpływu są moim zdaniem także komunikaty medialne, które docierają do młodych ludzi, które pokazują istniejące podziały. 

Wysoki wynik Konfederacji (20,6%) jest niemal jednakowy z wynikami „Młodzi Głosują” z 2019 roku (21%) i zgodny z przedwyborczymi sondażami, które pokazują, że poparcie tego ugrupowania wśród młodych wyborców jest znacząco wyższe niż wśród osób starszych. Konfederacja dobrze porusza się w cyfrowym świecie młodzieży, a konto jednego z liderów  partii Sławomira Mentzena na popularnym wśród nastolatków Tik-Toku deklasuje w liczbie wyświetleń wszystkich rywali. Konfederacja swoją kampanię budowała na antyestablishmentowym „wywracaniu stolika”. Młodzi obywatele zawsze dobrze odbierali buntownicze narracje, obiecujące wyłom w zastanym świecie politycznym.

W porównaniu do wyniku SLD w „Młodzi Głosują 2019” (23%), przekształcone w Nową Lewicę ugrupowanie zaliczyło wyraźny spadek (15,5%). Niewykluczone, że jego przyczyną spadku „skręt” Koalicji Obywatelskiej w lewo. Partia ta starała się w kampanii pozyskać również bardziej liberalnych światopoglądowo wyborców i jednocześnie odejść od silnie liberalnych gospodarczo postulatów, z którymi była kiedyś kojarzona. Dzięki temu mogła przejąć część młodzieżowego elektoratu Lewicy.

Znaczny spadek poparcia wśród uczestników „Młodzi Głosują” zaliczyło również Prawo i Sprawiedliwość. W 2019 partii rządzącej udało się uzyskać największe poparcie – 25%. Tym razem jest ono dwukrotnie mniejsze (i trzykrotnie mniejsze niż wśród dorosłych wyborców wg wyników late poll z 16 października). Z jednej strony dla obecnych 13-19-latków PiS jest partią, która „od zawsze” była u władzy, dlatego naturalne jest jej odrzucenie w związku z tendencją młodzieży do buntu. Z drugiej strony partia rządząca odpowiada za sytuację w szkołach, którą młodzi ludzie oceniają źle lub bardzo źle. Jak pisze Żerkowska-Balazs:

młodzież, dostrzega pogarszającą się sytuację w szkołach (niskie wynagrodzenia nauczycieli, wakaty, upolitycznienie programu oraz samej szkoły czy ograniczony dostęp do zajęć prowadzonych przez organizacje samorządowe). Młode Polki i Polacy zdają sobie sprawę, że zachodzące w systemie edukacji zmiany negatywnie wpływają na nich samych, opowiadają się za ugrupowaniami, które mogą polską szkołę naprawić.

W badaniach CBOS z października 2021 największym poparciem wśród młodych wyborców (18-24 lat) cieszyła się partia Polska 2050 Szymona Hołowni (17,3%), jeden z koalicjantów Trzeciej Drogi. Jednak znacząco niższy wynik koalicji w szkolnych symulacjach (11%) jest zgodny z jej spadkiem w ogólnych sondażach z ostatnich miesięcy. Wejście Polski 2050 w koalicję z bardziej konserwatywnym PSL-em mogło odstraszyć liberalną światopoglądowo młodzież od głosowania na tę listę. Jednocześnie prawicowi wyborcy mieli do wyboru lepiej docierającą do młodych konserwatywną Konfederację. Osoby lokujące się w centrum spektrum politycznego zostały przekonane przez Koalicję Obywatelską, która prowadziła dość udaną kampanię wyborczą w przedbiegu wyborów i także wśród dorosłych odebrała część poparcia Trzeciej Drodze.

Uwagę zwraca również to, że stosunkowo dużym łącznym poparciem – niemal 10% – cieszyły się partie i ugrupowania pozaparlamentarne. Wśród nich największe poparcie – aż 4,1% – uzyskali Bezpartyjni Samorządowcy. Wskazuje to na dużą grupę młodych rozczarowanych wszystkimi głównymi ugrupowaniami politycznymi lub też niemających sprecyzowanych poglądów politycznych.

Widać różnice w wynikach wyborów między szkołami z różnych poziomów edukacji

W szkołach podstawowych zdecydowanie większym poparciem niż w szkołach średnich cieszył się PiS (20% w szkołach podstawowych i jedynie 10% w szkołach średnich). Z kolei niższe poparcie w szkołach podstawowych niż średnich odnotowały Lewica, Konfederacja i KO. Tylko Trzecia Droga uzyskała podobny wynik na obu poziomach edukacji. Różnice można tłumaczyć tym, o czym pisze dr Żerkowska-Balazs. Młodsze osoby znacznie częściej kierują się w swoich poglądach tym, co wynoszą z domu, więc wyniki w szkołach podstawowych są bardziej zbliżone do tych w „dorosłych” wyborach.

Frekwencja w szkolnych wyborach na poziomie 53,2% jest niższa niż w 2019 roku, gdy wyniosła 60%. Jest to prawdopodobnie związane ze zmęczeniem młodych osób politycznym sporem, który bazuje w bardzo dużym stopniu na agresywnych emocjach. Taka interpretacja jest zgodna z badaniami młodych wyborców, które pokazują, że aż 80% młodych jest sfrustrowana obecną sytuacją polityczną w Polsce, a zaufanie do polityków jest w tej grupie bardzo niskie.

Porównanie wyników młodzieżowych wyborów z sondażem exit poll dla najmłodszej grupy wiekowej (18-29 lat) pokazuje, że poglądy polityczne przyszłych wyborców są podobne do preferencji ich starszych koleżanek i kolegów. Wyniki exit poll dla grupy 18-29 lat wyglądały następująco: Koalicja Obywatelska – 28,3%, Nowa Lewica 17,7%, Trzecia Droga 16,9%, Konfederacja 16,6%, Prawo i Sprawiedliwość 14,9%. 

W szkolnych wyborach gorszy wynik zdobyła Trzecia Droga oraz Prawo i Sprawiedliwość. Tym partiom nie udało się dotrzeć ze swoim przekazem do najmłodszych. Lepsze niż wśród młodych dorosłych są zaś notowania Nowej Lewicy, Konfederacji oraz Koalicji Obywatelskiej.

Względne podobieństwo wyników młodzieży i młodych dorosłych dowodzi, że uczestnicy programu „Młodzi Głosują” poważnie traktują szkolne głosowania i wybierają w nich te partie, które wybraliby, gdyby posiadali już prawa wyborcze. Jednocześnie na podstawie porównania wyników pomiędzy szkołami podstawowymi i ponadpodstawowymi można wnioskować, że preferencje wyborcze młodych ludzi uniezależniają się od ich rodziców mniej więcej w czasie przejścia ze szkoły podstawowej do szkoły średniej.

Niska frekwencja w głosowaniu referendalnym

W „Młodzi Głosują 2023” zdecydowaliśmy się umożliwić szkołom przeprowadzenie głosowania referendalnego. Ze względu na większą trudność zagadnień referendalnych, na organizację tego głosowania zdecydowały się przede wszystkim szkoły ponadpodstawowe. Referendum zorganizowano w 292 szkołach, a uprawnionych do głosowania uczennic i uczniów było 85 875. Frekwencja wyniosła 32,6%.

Gdyby tak wyglądało właściwe głosowanie referendalne, nie byłoby ono wiążące. Próg sprawiający, że władza jest związana głosami obywateli i obywatelek w referendum ogólnopolskim wynosi ponad 50% oddanych głosów przez osoby uprawnione. Dorośli w sondażach przedwyborczych częściej wskazują chęć wzięcia udziału w referendum – deklaracje oscylują właśnie około 50%. Niska frekwencja wśród młodzieży nie zaskakuje, jeśli wziąć pod uwagę ich decyzje wyborcze. Największym orędownikiem referendum jest Prawo i Sprawiedliwość, które w symulacji wyborów parlamentarnych osiągnęło niski wynik. Ugrupowania, które w swojej kampanii zachęcały do bojkotu referendum (Koalicja Obywatelska, Lewica i Trzecia Droga), osiągnęły wspólnie blisko 60% poparcie.

Ci, którzy w głosowaniu wzięli udział, zdecydowanie opowiedzieli się przeciwko rozwiązaniom proponowanym w pytaniach referendalnych. Są to więc w przeważającej większości odpowiedzi zgodne z narracją partii rządzącej, która odpowiada za organizację referendum.

Dbając o najwyższe standardy neutralności politycznej projektu „Młodzi Głosują 2023”, ogólnopolskie wyniki opublikowaliśmy dzień po wyborach powszechnych (16 października). Wystrzegamy się wszelkich form agitacji, a naszym celem jest wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego i edukacji wyborczej.

Projekt „Młodzi głosują 2023” realizowany jest zgodnie z art. 108 §  3. kodeksu wyborczego. 

Michał Mazur – starszy koordynator programów „Latarnik Wyborczy” i „Młodzi Głosują”.

Michał Tragarz – szef działu Aktywności Społecznej i Obywatelskiej CEO. Zajmuje się programami, które wspierają samorządność uczniowską i szkolną demokrację.

dr Jędrzej Witkowski – prezes Zarządu CEO. Zajmuje się m.in. strategiami tego, jak oddolnie wprowadzać zmiany w szkołach, rozwijaniem kompetencji przyszłości oraz edukacją obywatelską i edukacją o polityce.