Please ensure Javascript is enabled for purposes of website accessibility
Dla nauczyciela
Artykuł

Na czym polega problem z ocenianiem?

Sylwia Żmijewska-Kwiręg

Sposób oceniania wpływa na to,  jak uczymy się i rozwijamy – nie tylko w szkole. Dominujący tradycyjny model oceniania coraz częściej budzi niezadowolenie uczniów, rodziców, nauczycieli oraz pracodawców. Potrzebujemy nowego spojrzenia na ocenianie.

Ocenianie oddziałuje na nas nie tylko w szkole. Wpływa na to, jak uczymy się i rozwijamy jako ludzie w ogóle. W szkołach wciąż dominuje podejście, w którym ocenianie sprowadza się do mierzenia poziomu wiedzy i korygowania błędów. Coraz częściej jednak budzi niezadowolenie uczniów, rodziców, nauczycieli oraz pracodawców.

Obecnie w narracji edukacyjnej dominują dwie koncepcje „uczenia się”. Każda z nich niesie za sobą konsekwencje dla tego, jak postrzegamy szkolne ocenianie. W pierwszym podejściu podkreśla się, że uczenie się to umiejętność świadomego przekształcania własnego rozumienia, osobistych przekonań i sposobów reagowania. Ocenianie jest w nim sposobem na otrzymanie informacji potrzebnej do dalszego rozwoju. Kształtuje naszą tożsamość edukacyjną1, czyli to, jak postrzegamy swoje zdolności do uczenia się i osiągnięcia w życiu osobistym.

Druga definicja mówi o tym, że uczenie się to umiejętność prawidłowego przywoływania i korzystania z informacji. Ocenianie zaś służy definiowaniu i mierzeniu poziomu ich przyswojenia. Takie tradycyjne podejście do oceniania, rozumianego jako kontrola wiedzy poprzez testowanie oraz nagradzanie i karanie w postaci ocen lub punktów, wciąż dominuje w szkołach na całym świecie.

Zimne i racjonalne standardy ujęte w dydaktyczne algorytmy przedmiotowe dominują nad standardami podmiotowymi, uwzględniającymi indywidualne potrzeby rozwojowe uczących się2. Ale nie tylko to szwankuje w systemie oceniania osiągnięć edukacyjnych. Do systemowych „grzechów” oceniania Bill Lucas3 zalicza też to:

Systemowe priorytety oceniania osiągnięć edukacyjnych są zbyt płytkie i zbyt wąskie

To, co się ocenia, nie odzwierciedla tego, co ważne w uczeniu się.

Metody, które są stosowane do tradycyjnego oceniania wymuszają na uczniu płytkie uczenie się

Podczas organizacji szkolnych procesów nauczania i oceniania w niewystarczającym stopniu towarzyszy nam świadomość, że dobierane przez nas metody (np. testy wyboru, zadania z treścią) wymuszają na uczniu wybór określonego podejścia do uczenia się.

Tabela przedstawiająca skalę  skuteczności metod oceniania osiągnięć edukacyjnych.
Skala metod oceniania osiągnięć edukacyjnych5

Szkolne ocenianie w tradycyjnej postaci może zniekształcać nasz obraz siebie

To, że ocenianie może sprawiać, że postrzegamy siebie w nieadekwatny sposób, wynika z kilku powodów:

Ocenianie poprzez egzaminy – mimo oczywistej wartości wynikającej ze standaryzowania i poddawania ocenie zewnętrznej osiągnięć ucznia – sprowadza się ostatecznie do funkcji selekcyjnej, do sprawdzenia i kontroli wiedzy. Tworzy też niebezpieczną  przestrzeń do porównywania (się) i rywalizacji o miejsce w klasie, szkole, społeczności, państwie. Jest  walką o uznanie, a nie narzędziem wspierającym osobisty rozwój.

Egzaminy wysokiej stawki są szkodliwe7 pod wieloma względami i zostało to opisane w wielu badaniach, do których odwołuje się autor publikacji „Nowe spojrzenie na ocenianie. Czas na zmiany” Bill Lucas8.

Maleje grupa osób, która postrzega tradycyjne ocenianie jako użyteczne

Ocenianie osiągnięć edukacyjnych w idealnych założeniach ma służyć wielu celom i środowiskom. Traktuje się je jako:

Te założenia w teorii brzmią całkiem obiecująco. W praktyce jednak rośnie niezadowolenie z oceniania9.

Nauczyciele z jednej strony martwią się, że „nacisk na zapamiętywanie informacji może spłycać uczenie się i odbierać radość z tego procesu”, z drugiej – wciąż dostosowują swoje uczenie do tradycyjnego systemu oceniania i egzaminów wysokiej stawki.

Uczelnie wyższe traktują stopnie czy  punkty jako dane zbyt mało przetworzone, by były przydatne dla planowania dalszego rozwoju studenta.

Pracodawcom aktualny zestaw kwalifikacji akademickich i zawodowych nie dostarcza wystarczających informacji o potencjale pracownika i dlatego najczęściej opracowują własne systemy oceniania kandydatów.

Dla uczniów z  jednej strony nastały czasy dostępu do nieograniczonych treści, z drugiej – zmiany te nie objęły metod oceniania, które wciąż w większości polegają na wypełnianiu arkusza i wymagają wytężania pamięci. Taka forma testowania faworyzuje tych, którzy wolą uczyć się w taki właśnie sposób. Demotywuje zaś tych, którym bardziej odpowiada aktywne doświadczenie edukacyjne.

Co ważne, system też nie zyskuje na takim podejściu do oceniania. Wyniki zestawiane w ramach międzynarodowych programów służą przede wszystkim ocenie efektywności szkół często w bardzo ograniczonych aspektach.

Jest już od dawna nowe spojrzenie na ocenianie w edukacji

W Centrum Edukacji Obywatelskiej rozwijamy w szkołach taką przestrzeń do mierzenia uczenia się, która pozwoli nauczycielom i samym uczącym się malować prawdziwy obraz tego, kim są uczniowie. Chcemy bardziej adekwatnie badać, co wiedzą oraz czy są przygotowani do wykorzystywania tej wiedzy w celu poprawy jakości życia własnego i innych.

Jesteśmy przekonani, że ocenianie powinno być w każdej szkole zestawem takich czynności, który pozwala na systematyczne, oparte na wspólnym zaangażowaniu i współodpowiedzialności zbieranie dowodów nauczania i uczenia się. Od lat mówimy o znaczeniu oceniania w procesie uczenia się uczniów oraz wspieramy doskonalenie praktyk oceniania kształtującego u pojedynczych nauczycieli  i całych rad pedagogicznych.

W Polsce w ostatnich latach szkolnym ocenianiem zajmuje się coraz więcej osób i instytucji. Jest też wiele opracowań, które dają nowe spojrzenie na to chyba największe wyzwanie stojące przed systemem edukacji. Niedawno wydaliśmy w języku polskim książkę autorstwa Billa Lucasa „Nowe spojrzenie na ocenianie w edukacji”. Publikacja była inspiracją do tego tekstu. Polecam jej lekturę również całości.


1 O tożsamości edukacyjnej można więcej przeczytać w książce Alice Y. Kolb, David A. Kolb „Uczenie na podstawie doświadczania. Podręcznik dla edukatorów, trenerów, coachów”, Dialogi i Zmysły 2022.

2 Pauluk D., „Model oceniania wspierającego uczenie się i rozwój. Konteksty praktyczne i teoretyczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2022, s. 15.

3 Wnioski cytuję za: Lucas B., „Nowe spojrzenie na ocenienia. Czas na zmiany”, Centre for Strategic Education 2019, polskie wydanie Centrum Edukacji Obywatelskiej 2022.

4 Lucas B., „Nowe spojrzenie na ocenienia. Czas na zmiany”, Centre for Strategic Education 2019, polskie wydanie Centrum Edukacji Obywatelskiej 2022, s. 16.

5 Tamże, s. 16.

6 Pauluk D., „Model oceniania wspierającego uczenie się i rozwój. Konteksty praktyczne i teoretyczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2022.

7 W raporcie OECD z 2013 roku pojawiają się zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki oceniania końcowego z wykorzystaniem testów. Wśród pozytywnych dominują te związane z jasnym standardem, do którego ma dążyć uczeń oraz wpływem na motywację ucznia i nauczyciela do wyższych osiągnięć. Zwraca się uwagę na poprawę relacji między nauczycielami i uczniami – nauczyciel nie uczestniczący w tej zewnętrznej ocenie staje się sojusznikiem ucznia.

8 Lucas B., „Nowe spojrzenie na ocenienia. Czas na zmiany”, dz. cyt., s. 17.

9 Tamże, s. 18-20.

Sylwia Żmijewska-Kwiręg

– kieruje działem „Szkoła ucząca się”. Więcej 

Podobne wpisy, które mogą Cię
zainteresować

W sztuce można więcej!

Aleksandra Jankowiak
Czytaj więcej

E-learning dla nauczycieli – klucz do rozwoju kompetencji zawodowych

Ewelina Gorczyca
Czytaj więcej

Przedstawiamy raport „Uczniowie i uczennice z Ukrainy w polskiej szkole – rok szkolny 2023/24”

Zespół CEO
Czytaj więcej

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 478

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 478

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 479

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 479

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 480

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 480

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 481

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 481

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 482

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 482

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 483

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 483

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 484

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 484

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 485

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 485

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 486

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 486

Warning: Undefined array key "appearance" in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 487

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/src/Plugin/Newsletter/Freshmail.php on line 487

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/templates/shortcode.php on line 12

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/templates/shortcode.php on line 18

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/templates/shortcode.php on line 53

Warning: Trying to access array offset on value of type null in /alt/home/webmaster.ceo3server/www/ceonew.ceo.org.pl/wp-content/plugins/freshmail-integration/templates/shortcode.php on line 60

 

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych rozumianych jako otrzymywanie newslettera oraz informacji o produktach i usługach edukacyjnych oferowanych przez CEO, poprzez przesyłanie informacji za pomocą poczty elektronicznej, na podany adres e-mail [zg. z ustawą o świadczeniu usług drogą elektroniczną z dnia 18 lipca 2002 r. (Dz. U z 2013 r., poz. 1422 ze zm.)]. Nasza polityka prywatności