Prezentujemy raport z badań nt. postaw młodych ludzi w Polsce wobec migracji i podpowiadamy, jak z pomocą naszych bezpłatnych materiałów wykorzystać tę wiedzę w szkole do przygotowywania zajęć z młodzieżą o migracjach i współczesnych wyzwaniach globalnych.
Tylko 38 procent uczniów i uczennic deklaruje, że w szkole zdobyli informacje na temat procesów migracyjnych i uchodźstwa. Tymczasem kontakt z osobami z innych krajów to rzeczywistość polskiej młodzieży. 45 proc* młodych Polaków i Polek spotyka w swoich szkołach uczniów–cudzoziemców (dane z raportu CEO “Współczesne migracje” 2020). Co wiedzą o migrantkach i migrantach? Skąd czerpią informacje?
Młodzi ludzie ze zjawiskiem migracji mają kontakt także poza szkołą – obserwują bliskich, którzy wyjeżdżają za granicę w celach naukowych lub zawodowych czy przybyszy zza wschodniej granicy, którzy mieszkają i pracują w ich społecznościach. Tymczasem przeprowadzone w tym roku na zlecenie CEO badanie, które miało na celu analizę i ocenę postaw młodzieży szkolnej i młodych dorosłych (13-35 lat) wobec zagadnień współczesnych migracji, pokazuje, że temat migracji rzadko jest poruszany w szkole. I choć kwestie związane z migrantami i migrantkami obecne są na lekcjach geografii, WOS-u, historii, religii oraz na lekcjach wychowawczych, to wciąż nie wszyscy potrafią wskazać na różnice między uchodźcą/uchodźczynią a migrantem/migrantką. Co więcej, młodzi ludzie nie wiedzą, jak odnaleźć się w szumie informacyjnym i wśród wielu, często sprzecznych ze sobą informacji na temat migrantów, które docierają do nich z mediów, z domu rodzinnego, szkoły.
– Moją wątpliwość budzi wiele słów wypowiadanych przez uczniów. Podczas zajęć mam wrażenie, że prezentują to, co chciałabym usłyszeć, a nie do końca to, co sami czują. Myślę, że to nasza niegotowość na „inność”, imigrantów i ich kultury. Chcemy być tolerancyjni, ale wielu z nas na tolerancję nie jest gotowa – dzieli się swoją refleksją po ukończonym kursie dla nauczycieli i nauczycielek w ramach programu Centrum Edukacji Obywatelskiej “Rozmawiajmy o uchodźcach. Klub Dobrej Rozmowy” jedna z nauczycielek.
Kluczem do efektywnych działań jest diagnoza wiedzy i postaw, z którymi młodzież przychodzi na nasze zajęcia. Warto wiedzieć, co myślą uczniowie i uczennice i jakie tematy są dla nich ważne i ciekawe. Choć każda grupa jest inna i wymaga indywidualnego podejścia (więcej o diagnozie oraz gotowa narzędzia do jej przeprowadzenia znajdziecie TUTAJ), zanim przystąpicie do pracy w szkołach, zachęcamy do zapoznania się z wynikiem badań ogólnopolskich. W artykule znajdziecie również rekomendacje specjalistów i specjalistek CEO, jak pozyskaną wiedzę wykorzystać do efektywniejszej pracy z uczniami i uczennicami.
Według badania przeprowadzonego w 2020 roku wśród trzech grup respondentów i respondentek z całej Polski: uczniów i uczennic szkół podstawowych i ponadpodstawowych w wieku od 13 do 15 lat, młodzieży ze szkół ponadpodstawowych i studentów w wieku 15-20 lat oraz młodych profesjonalistów w wieku 21-35 lat, niemal jedna trzecia młodych Polaków i Polek zadeklarowała, że zdarzyło im się wyjechać z Polski na dłużej niż trzy miesiące. Połowa tych wyjazdów wiązała się z celami zarobkowymi. Blisko 30 proc. osób wyjechało z kraju w celach turystycznych, a 20 proc. w celach edukacyjnych. Pokazuje to, że migracje nie są już możliwością dostępna tylko dla wybranych, ale codziennością młodych ludzi.
Wskazówka dla nauczyciela i nauczycielki: Pokażmy młodzieży, że każda osoba ma indywidualną historię, a przyczyn podjęcia przez migranta albo migrantkę decyzji o wyjeździe, może być więcej niż jedna. Istnieją też jej różne oblicza. Podkreśl, że dotyczą one także Polaków i Polek, którzy również wyjeżdżają ze swojego kraju z różnych powodów.
Podczas godziny wychowawczej lub lekcji WOS-u, geografii, języka polskiego możemy zaproponować młodzieży obejrzenie filmu „Opowieści o migracjach”, w której pozna historie i doświadczenia imigrantów i migrantek w Polsce, ale też Polaków, którzy wyjechali z kraju.
Przed obejrzeniem filmu skorzystajcie ze scenariusza „Tożsamość a migracja – lekcja wprowadzająca do filmów z serii Opowieści o migracjach”, CEO, 2020.
Skorzystajcie też z materiału edukacyjnego, jakim jest film „Jakie są przyczyny migracji?”.
– Mamy raz do roku zbiórkę żywności dla ludzi z Kazachstanu, dla tych biedniejszych rodzin, żeby wysyłać paczki – deklaruje jeden z respondentów badania z grupy wiekowej 16-20 lat.
Młodzi ludzie chcą zaangażować się na rzecz migrantów i migrantek oraz uchodźców i uchodźczyń, którzy obecnie mieszkają w Polsce. Są gotowi także do włączenia się w działania na poziomie międzynarodowym, np. pomagając w obozach i ośrodkach uchodźczych w Grecji. Jednak jedynie 18 proc. respondentów i respondentek uważa, że naprawdę może mieć wpływ na sytuację migrantów i migrantek w swoim kraju i na świecie.
Wskazówka dla nauczyciela i nauczycielki: Biorąc pod uwagę, gotowość młodzieży w różnych grupach wiekowych do działania, cennym byłoby zastosowanie metody projektowej przy pracy z młodzieżą i rozwijaniu ich postaw empatii oraz współpracy w zespole. Projekt na rzecz społeczności migranckich i uchodźczych może się również wiązać się z włączeniem osób z doświadczeniem migracji i oddanie im głosu. Zachęcamy do zaplanowania i przeprowadzenia projektu młodzieżowego przy pomocy naszego przewodnika dla młodzieży „Storytelling. Jak oddać głos migrantom i migrantkom z sąsiedztwa?”, CEO, 2020.
Tego typu działanie daje młodzieży poczucie sprawczości i możliwość kształtowania opinii i relacji w ich lokalnej społeczności.
Badanie pokazuje, że w lepszym świetle niż migrantów z innych kontynentów, postrzega się migracje zarobkowe Ukraińców. Stosunek do nich jest analogiczny jak do migracji zarobkowych Polaków. Migrantów/Migrantki z Ukrainy postrzega się jako osoby, które chcą po prostu pracować, utrzymać siebie, swoją rodzinę i poprawić ogólną sytuację materialną. Wiele osób podkreśla, że tak samo jak Polacy wyjeżdżają w celach zarobkowych do innych krajów, tak samo Ukraińcy mają prawo przyjechać i pracować w Polsce.
Umiejętność odczuwania empatii wobec migrantów i migrantek i znajdowania punktów wspólnych między Polakami, sobą, bliskimi a imigrantami, jest bardzo ważna. Jednak niesie też pewne ryzyko – może doprowadzić do wykluczenia lub ignorowania pewnych grup migrantów i migrantek w Polsce (z kultur, które są mniej znane, dalsze od rodzimej), faworyzując inne.
Wskazówka dla nauczyciela i nauczycielki: Dbajmy, aby podczas rozmów o współczesnych migracjach wybrzmiewał wielogłos historii osobistych migrantów i migrantek – ich pochodzenia, przyczyn migracji, odczuć.
Poproś uczniów i uczennice o postawienie dowolnych pytań, które mogą im pomóc poznać daną osobę, np. Jaką muzykę lubisz? Jakie potrawy lubisz gotować? Jakie masz marzenia?
Poproś, żeby zadali te pytania migrantom i migrantkom w Waszej okolicy lub zachęć ich do obejrzenia historii Senait z Erytrei oraz Mahmouda z Afganistanu, którzy Polskę uważają za swój dom. Wspólnie wysłuchajcie, jak oni odpowiedzieli na pytania i zastanówcie się, jakie są między waszymi uczniami i uczennicami a bohaterami filmu podobieństwa.
Migracja nie jest tematem zbyt obszernie omawianym tematem w czasie zajęć szkolnych. Tylko 38 proc. uczniów i uczennic miało szansę zdobyć informacje o migracji i uchodźstwie w swojej szkole. Ci twierdzili, że poznali podczas lekcji podstawowe pojęcia i definicje oraz przyczyny i skutki migracji (jakie są rodzaje migracji i jakie są konsekwencje dla nas czy dla całego społeczeństwa). Na trzecim miejscu znalazły się aspekty związane z sytuacją życiową, polityczną i ekonomiczną migrantów/migrantek oraz kwestie kulturowe czy etniczne, podczas gdy migracje to zjawisko złożone, które wymaga kompleksowego podejścia. Tymczasem rozmowa z młodymi ludźmi na temat migracji w szkole jest istotna, ponieważ badanie pokazuje, że młodzież uznaje rolę szkoły w kształtowaniu własnej opinii.
– Udział w kursie „Rozmawiajmy o uchodźcach. Klub Dobrej Rozmowy” przypomniał mi, aby uczniów (ludzi) nie traktować przedmiotowo, jednowymiarowo. Aby nie ulegać schematom, dzięki którym nie musimy dłużej, głębiej zastanawiać się nad daną sytuacją, osobą, zdarzeniem. Chyba największym sukcesem jest dla mnie odkrycie, że można zwolnić i że jeśli tylko chcemy znajdziemy czas na rozmowę, refleksję czy autorefleksję. Oczywiście ważna jest realizacja podstawy programowej, ale ważniejsi są od niej młodzi ludzi, którzy jeśli tylko im pozwolimy, mogą pokazać nam ich (nasz) świat z zupełnie innej perspektywy – opowiada po skończonym kursie jeden z uczestników, nauczyciel geografii.
Wskazówka dla nauczyciela i nauczycielki: Rozmawiajmy o migracjach.
42 proc. młodych Polek i Polaków twierdzi, że autorytetami w tematyce migracji są dla nich badacze i badaczki. W nieco mniejszym stopniu – aktywiści i aktywistki. Mimo to 40 proc. respondentów i respondentek nie jest w stanie wskazać żadnego rzecznika w sprawach dotyczących migracji.
Wskazówka dla nauczyciela i nauczycielki: Badanie pokazuje, że młodzi ludzie chcieliby opierać swoje opinie na faktach i naukowych źródłach. Niemożność wskazania jednak takowych źródeł, może świadczyć o tym, że sami nie potrafią do nich dotrzeć. Miejscem, w którym nauczą się, jak wyszukiwać rzetelne dane na interesujące ich tematy może i powinna być szkoła.
Olga Khabibulina, Weronika Rzeżutka
Więcej informacji znajdziesz na migracje.ceo.org.pl
*Wszystkie dane procentowe i statystyki nt. postaw i wiedzy młodych osób, jeśli nie podane jest inne źródło, pochodzą z raportu z badania “Współczesne migracje” zleconego przez CEO w 2020 r. Całe badanie dostępne jest tutaj.
– jest absolwentką dziennikarstwa i komunikacji społecznej oraz socjologii stosowanej i antropologii społecznej na Uniwersytecie Warszawskim. Autorka publikacji prasowych. Współpracuje z Fundacją Centrum Badań i Edukacji im. Ryszarda Kapuścińskiego. Wcześniej współpracowała m.in. z Polskim Centrum Pomocy Międzynarodowej, Habitat for Humanity Romania.
