Jak wykorzystać potencjał błędu, by stał się twórczy, a nie destrukcyjny? Cz. II

Praca z błędem i wykorzystanie go do rozwoju uczniów i uczennic to jedno z ważniejszych wyzwań, przed którymi stoją nauczyciele i nauczycielki. Pierwszym etapem takiej pracy jest stworzenie młodym ludziom warunków, w których mogą popełniać błędy i uczą się akceptować fakt, że one się pojawiają.  Potem może rozpocząć się praca nad rozpoznawaniem błędów i wyciąganiem z nich wniosków. O pracy z błędem na naszym blogu pisała ekspertka projektu CEO „Szkoła dla innowatora”. Dziś przedstawiamy drugą część jej tekstu na ten temat, a w nim kolejne strategie pracy z błędem do zastosowania w szkole. 

Zielony i czerwony długopis

To dobrze znana wszystkim, choć zdecydowanie zbyt rzadko wykorzystywana w praktyce szkolnej, metoda służąca sprawdzaniu prac pisemnych. Chodzi o to, by zamiast przekreślać na czerwono błędy podkreślić na zielono elementy wykonane poprawnie. W ten sposób odnotujemy każdy, nawet najdrobniejszy sukces, a uczeń (świadomie lub nie) w kolejnej pracy powtórzy to, co zostało zauważone i docenione. Dzięki temu skupiamy się na jego mocnych stronach, pozwalamy mu je rozwijać i dążyć do mistrzostwa.

Modyfikacją tej metody jest wskazanie w pracy miejsc z błędami, ale bez ich korygowania, oraz wystawienie propozycji oceny, którą uczeń może otrzymać po poprawieniu (na zielono) swoich omyłek. Chodzi o to, by nasi podopieczni samodzielnie doszli do dobrych rozwiązań, rozumiejąc jednocześnie, że błąd jest odwracalny, a uczymy się najwięcej, analizując te popełnione.

Takie podejście zawiera element motywacji zewnętrznej, jaką jest obietnica pozytywnej oceny. W niektórych sytuacjach można po nie sięgnąć, szczególnie gdy rozpoczynamy proces odchodzenia od tradycyjnych form oceniania, a kształtowania poznawczego spojrzenia na błąd. Dążmy jednak do sytuacji, w której ocenianie bieżące przyjmuje formę informacji zwrotnej sprzyjającej bezpiecznej pracy z własnym błędem, nie zaś oceny wyrażonej jedynie cyfrą.

Samoprzylepne karteczki

Strategia ta polega na wykorzystaniu karteczek typu Post-it (bądź adnotacji w przypadku pracy elektronicznej) zawierających informację zwrotną dotyczącą danej pracy. Podążając za wskazówkami nauczyciela, dziecko może samodzielnie ją poprawić, a karteczki (adnotacje) usunąć po dokonaniu zmian. Praca pozostaje „czysta”, nieopatrzona uwagami nauczyciela. Dzięki temu uczniowie czują się bezpiecznie, podejmując różnorodne aktywności, uczą się, poddając analizie własne błędy, nie odnoszą też swoich wyników do postępów kolegów.

Negocjacje lub rezygnacja

Jedni nauczyciele zachęcają swoich podopiecznych do negocjowania otrzymanej oceny z klasówki lub testu, jeśli ci wykażą się umiejętnością poprawienia popełnionych błędów. Inni z kolei dają uczniom prawo rezygnacji z otrzymanej oceny i przystąpienia do sprawdzianu raz jeszcze, po przeanalizowaniu własnych omyłek czy też uzupełnieniu brakującej wiedzy. Cel jest zawsze ten sam – towarzyszenie dziecku w rozwoju, kształtowanie jego poczucia odpowiedzialności za proces własnego uczenia się, docenienie uczniowskich starań.

Pedagogika błędu

Dla zapewnienia w szkole środowiska wspierającego naszych podopiecznych bardzo ważne jest, by wszyscy nauczyciele tak samo rozumieli rolę błędu i byli gotowi do konstruktywnej pracy z nim. Warto też w zespołach przedmiotowych wspólnie identyfikować rodzaje uczniowskich pomyłek, analizować ich przyczyny, dyskutować o kształtowaniu nawyku przyjaznej i mądrej reakcji na błąd. I unikajmy praktyki udostępniania dzieciom prac pisemnych jedynie na chwilę, do wglądu, bo niesłusznie pozbawiając je prawa do czegoś, co stanowi ich własność, uniemożliwiamy przepracowanie własnych błędów.

Poczucie bezpieczeństwa w procesie uczenia się sprzyja rozwijaniu krytycznego myślenia, odważnemu zadawaniu pytań, wzmacnia wiarę naszych podopiecznych we własne możliwości. To z kolei pomaga im rozwijać poczucie własnej wartości, postawę odpowiedzialności za własną naukę, samodzielność i autonomię w działaniu. Odejście od „kultury błędu” na rzecz „pedagogiki błędu” przyczynia się też do redefinicji sposobu budowania relacji pomiędzy nauczycielem a uczniem, opiera się ona bowiem na wzajemnym zaufaniu, zrozumieniu, szacunku i docenianiu wysiłku uczącego się dziecka.

Bibliografia:
CEO, materiały wewnętrzne z kursu internetowego dla uczestników projektu „Szkoła dla innowatora”
Sterna D., Błąd mile widziany, 17.11.2018 r., https://osswiata.pl/sterna/2018/11/17/blad-mile-widziany/
Watanabe-Crockett L., How to Create a „No Fear Learning” Environment in Your Classroom, 21.10.2018 r., https://globaldigitalcitizen.org/no-fear-learning?mc_cid=51591e6b39&mc_eid=40419b233b

Artykuł został opublikowany w magazynie „Dyrektor Szkoły w numerze 6/2020”.

Zachęcamy do zapoznania się również z pierwszą częścią artykułu pt. „Jak wykorzystać potencjał błędu, by stał się twórczy, a nie destrukcyjny?” oraz z informacjami na temat projektu CEO „Szkoła dla innowatora”.