Psychoedukacja z wykorzystaniem filmów może mieć szerokie zastosowanie i rozciągać się na sferę poznawczą, behawioralną i emocjonalną życia odbiorców i odbiorczyń.
W okresach zwiększonego stresu i obniżonego nastroju zdarza się nam sięgać po pogodne filmowe opowieści, których głównym zadaniem jest poprawić humor i podnieść na duchu. Film może być jednak czymś więcej niż tylko zastrzykiem pozytywnych emocji. Umiejętnie dobrana filmowa opowieść, zaprezentowana obok dodatkowych ćwiczeń, może wesprzeć u widzów rozwój kompetencji społeczno-emocjonalnych, a te z kolei, to nasze oręże na czas radzenia sobie z wyzwaniami.
Samoświadomość, rozumienie i regulacja emocji, a także umiejętność nawiązywania i utrzymywania wspierających relacji – to tylko kilka z kompetencji przydatnych w czasach kryzysów i trudności. Każdą z nich można i warto trenować, na przykład w odniesieniu do mądrych, inspirujących dzieł filmowych, które mogą uczynić taki trening skuteczniejszym, a także… przyjemniejszym. Czas izolacji i napięć, jaki nam ostatnio towarzyszy, to dobry moment na to, by o tym przypomnieć, tym bardziej że wiele ze świetnych filmowych zasobów dostępnych jest dosłownie na wyciągnięcie ręki. Zapraszam do czytania, a potem oczywiście – do oglądania!
Psychoedukacja z wykorzystaniem filmów może mieć szerokie zastosowanie i rozciągać się na sferę poznawczą, behawioralną i emocjonalną życia odbiorców i odbiorczyń. Poznawczą, albowiem filmy mogą dostarczać informacji i wpływać na przekonania. Behawioralną, ponieważ bywają źródłem wzorców do modelowania zachowań, jak też norm w tym zakresie. Emocjonalną, ze względu na afekt, jaki pojawia się w trakcie projekcji, ale także na ten bardziej złożony wpływ – np. możliwość przyglądania się emocjom na ekranie i oswajanie się z nimi na tej drodze. To złożone oddziaływanie filmu doskonale przygotowuje i otwiera odbiorców na przekaz, ale i związany z nim trening. Dyskusja po filmie, prezentacja teorii czy też ćwiczenia kompetencji pozwolą w pełni wykorzystać potencjał edukacyjny danego dzieła i utrwalić efekty pracy z nim.
No dobrze, ale jaki przekaz byłby obecnie najtrafniejszy i gdzie znaleźć filmy na “tu i teraz”? W niniejszym artykule skupiam się na kilku wybranych wątkach i filmach, które wydają się wyjątkowo rezonować wobec wyzwań związanych z pandemią. Z wybranych tytułów można korzystać także w edukacji zdalnej. Znajdują się one w kolekcjach CEO – dostępnym już pakiecie europejskich filmów krótkometrażowych “Shortcut – małe historie, wielkie sprawy” oraz w pakiecie “Dobre łącza”, który udostępniony będzie w drugim semestrze obecnego roku szkolnego. Są to opowieści o skutecznym radzeniu sobie ze smutkiem i lękiem, a także o możliwości uzyskania pomocy i korzyści, jakie czerpać można z otwarcia się na drugą osobę. Będą inspiracją i źródłem wiedzy adekwatnej do dzisiejszych wyzwań.
Przegląd filmowych “interwencji” rozpocznę od uroczej animacji “Orkiestra” w reżyserii Mikeya Hilla, która będzie częścią filmowej kolekcji w programie “Dobre łącza”. Akcja filmu toczy się w świecie zamieszkanym przez ludzi oraz ich prywatne malutkie orkiestry, które melodią i rytmem oddają temperament swoich właścicieli, a także ich bieżący nastrój. By dobrze funkcjonować w tym świecie, trzeba zaprzyjaźnić się ze swoimi małymi muzykami i pomóc im się zgrać. Towarzysząc głównemu bohaterowi filmu, zobaczymy, iż nie jest to łatwe, ale też, że – z drugiej strony – warto podjąć ten wysiłek, by lepiej się ze sobą poczuć i zbliżyć się do innych.
Dzieło Mikeya Hilla to idealne wprowadzenie do rozmowy pogłębiającej samoświadomość uczniów i uczennic. Co to znaczy, że “coś nam w duszy gra”? Czym są emocje i kiedy się w nas pojawiają? Co to znaczy “żyć w zgodzie ze sobą” i jak można znaleźć swój wewnętrzny rytm? Oto niektóre z pytań, które mogą się w niej pojawić. Efektem podobnej dyskusji może być poszerzenie słownika uczniów i uczennic, którzy ciągle mają ogromny kłopot z nazywaniem swoich odczuć. Pomoże ona także wprowadzić w pole uwagi dzieci i młodzieży kwestie regulacji emocji, które w czasie przymusowej bezczynności stają się wyjątkowo ważne. Być może w trakcie takiej rozmowy narodzi się jakaś inicjatywa dotycząca wspólnych działań na rzecz poprawy nastroju?
Kolejną z naszych propozycji jest film krótkometrażowy “Chór” w reżyserii Kristófa Deáka, będący przebojem zestawu “Shortcut – małe historie, wielkie sprawy”. Poruszająca opowieść o przyjaźni dwóch dziewczynek i ich wspólnej walce z wykluczeniem może dostarczyć pozytywnych wzorców i inspiracji. Będą one związane z zachowaniem Zsofi, która doświadcza dyskryminacji i po długim wahaniu zawierza przyjaciółce swoją tajemnicę. Będą także dotyczyły drugiej z dziewczynek, Lisy, i jej decyzji, by w sposób bezwarunkowy stanąć po stronie przyjaciółki i innych wykluczonych uczniów i uczennic. Film pokazuje siłę, jaką można czerpać z udanej współpracy i wspierania się nawzajem, zachęca do lojalności i przełamywania zmowy milczenia. Dla uczniów i uczennic różnie doświadczających izolacji może to być inspirująca opowieść i impuls do tego, by powiedzieć komuś życzliwemu o swoich kłopotach i odczuciach.
Podobny temat pozytywnego radzenia sobie z wykluczeniem i osamotnieniem pojawia się w filmie “Bullying story” w reżyserii Eef Hilgers z repertuaru programu “Dobre łącza”. Tytuł filmu może być nieco mylący, bo choć bohaterka filmu stała się ofiarą cyberprzemocy, nie znajdziemy tu kolejnej smutnej historii o jej prześladowcach i spirali nękania. Wręcz przeciwnie – film to ciąg wirtualnych rozmów nastolatki z rówieśnikami i rówieśniczkami, którzy doświadczyli podobnej sytuacji i gotowi są o tym mówić publicznie. Rozmowy te pokazują, że pewne sytuacje i odczucia są uniwersalne, a ofiarą przemocy może stać się każdy. Widzimy, jak ten dobry kontakt z życzliwymi słuchaczami i słuchaczkami wiele wnosi w życie dziewczynki i jak pozwala jej odbudować poczucie własnej wartości i pogody ducha. Podobnie jak w przypadku “Chóru” mamy tu do czynienia z niezwykle wzmacniającym przekazem, pokazującym potencjalne rozwiązanie sytuacji, wydawałoby się, bez wyjścia.
Na koniec film z zestawu “Shortcut – małe historie, wielkie sprawy”, czyli “Słucham” w reżyserii Astrid Bussink. Film prezentuje pięć autentycznych historii zasłyszanych w telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży. Są one odtworzone w taki sposób, by zapoznać młodych widzów nie tylko z przykładowymi problemami rówieśników i rówieśniczek, lecz także ze sposobem działania konsultantów linii i ich wyjątkową zdolnością prowadzenia nieoceniającej, pomocnej rozmowy. Dla wielu odbiorców i odbiorczyń filmu informacja o działaniu telefonu może być tym wsparciem, jakiego będą potrzebować na czas pandemii. Wartością będzie także prezentacja sztuki aktywnego słuchania. Jak słuchać, by wzmocnić swojego rozmówcę, swoją rozmówczynię? Czego potrzebuję, by móc czerpać siły z kontaktu z innymi? Wspólne poszukiwania odpowiedzi na podobne pytania mogą rozwijać kompetencję nawiązywania i utrzymywania dobrych relacji.
Choć w zespole edukacji filmowej Centrum Edukacji Obywatelskiej niezmiennie wierzymy w pracę z filmem, na koniec chciałabym jednak zwrócić Państwa uwagę na niektóre zastrzeżenia co do tej metody. Otóż w pewnym kontekście to, co decyduje o sile filmowych opowieści, może być powodem do ostrożności i wprowadzenia ograniczeń. Wybrane wątki, jak i filmy dotyczą kwestii delikatnych i intymnych, które mogą być źródłem trudnych przeżyć dla niektórych z uczniów i uczennic. Przed podjęciem pracy z filmami proszę rozważyć, czy w danej klasie i grupie panuje atmosfera zaufania i akceptacji, pozwalająca na poruszanie tych tematów w sposób bezpieczny dla wszystkich. Jeśli mają Państwo wątpliwości, proszę nie rezygnować z wyżej wymienionych filmów; nie zawierają one trudnych scen, nie epatują niepokojącą atmosferą. Wręcz przeciwnie – mają pozytywny wydźwięk i dostarczają przyjemnych emocji. Warto jednak z uwagą przyglądać i przysłuchiwać się, jakie skojarzenia wywołują u uczniów i uczennic oraz jak te skojarzenia wpływają na odbiór filmu. Gdy klimat w klasie nie pozwala na swobodną wymianę opinii, zachęcam do bliskiego trzymania się bohaterów filmowych i ograniczenia swoich pytań do tego obszaru. Staną się oni dla uczniów i uczennic buforem bezpieczeństwa, pozwalającym im podjąć samodzielną decyzję, czy się odsłonić, czy zachować dystans. Pomóc mogą także narzędzia zapewniające anonimowość, takie jak Mentimeter albo Answer Garden. Również skonsultowanie zajęć ze szkolnym psychologiem jest zawsze dobrym pomysłem.
Powodzenia!
– wraz z zespołem realizuje program „Szkoła Twórczych Praktyk”. Więcej
