Jak udzielać informacji zwrotnej?

Do tej pory polskie prawo oświatowe nie mówiło wprost o zadaniach domowych dla uczniów i uczennic oraz o sposobie ich oceniania. W najbliższym czasie ma się to zmienić.  Projekt rozporządzenia o ocenianiu, klasyfikowaniu i promowaniu uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych wprowadza zapisy dotyczące dobrowolnej pracy domowej dla młodzieży z klas 4-8. W ramach oceniania bieżącego nauczyciele mają udzielać informacji zwrotnej do wykonanej przez młodzież pracy domowej.

Przepisy prawne już odnoszą się do informacji zwrotnej

W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych §14 (Dz. U. 2015 poz. 843) czytamy, że jednym z celów oceniania jest przekazywanie uczniowi informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych pomagających w uczeniu się, poprzez wskazanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć. To sedno informacji zwrotnej – kluczowej strategii oceniania kształtującego, które Centrum Edukacji Obywatelskiej z sukcesem wprowadza do polskich szkół od ponad 20 lat.

Informacja zwrotna nabiera coraz większego znaczenia we wspieraniu uczenia się, a jej udzielanie staje się jedną z kluczowych kompetencji zawodowych nauczycieli.

Czym jest informacja zwrotna (feedback) i co zawiera?

Informacja zwrotna wykorzystywana w szkole to komunikacja z uczniami i uczennicami na temat efektów ich uczenia się. Odnosi się do wykonanego zadania, pracy, aktywności lub zachowania. Najpierw nauczyciele przedstawiają kryteria sukcesu, które wskazują uczącym się, po czym poznają, że dobrze wykonali zadanie. Kryteria sukcesu formułują w sposób zrozumiały dla dzieci i młodzieży i wyjaśniają je. Po wykonaniu zadania przekazują uczniowi lub uczennicy informację:

• co w zadaniu wykonano poprawnie (oznacza się to znakiem +);
• jakie błędy lub braki są w nim widoczne (-);
• w jaki sposób je poprawić (Δ);
• co zrobić, aby rozwinąć umiejętności potrzebne do wykonania zadania (↗).

Każdy potrzebuje informacji zwrotnej, która daje siłę – nie jakiejkolwiek

Niezależnie od tego, z jakim zadaniem czy aktywnością łączy się informacja zwrotna, uczennice i uczniowie skorzystają tylko z takiej, którą są w stanie przyjąć: życzliwej, zrozumiałej, konkretnej, niezbyt długiej. Dlatego warto sprawdzać z nimi, jak działa nasza informacja zwrotna. Zapytać, co jest w niej dobre dla odbiorcy, co wykorzysta, a czego nie, czego potrzebuje więcej, a co jest zbędne. O takiej informacji zwrotnej i wykorzystaniu jej w praktyce pisałam w tekście „Jak formułować informację zwrotną, która buduje sprawczość i wiarę w siebie”.

Związek między zadaniem domowym, informacją zwrotną i uczeniem się

Ocenianie zadań domowych za pomocą stopnia nie prowadzi do lepszego uczenia się, ponieważ nie zawiera wskazówek do nauki. Ten warunek może spełnić konstruktywna informacja zwrotna powiązana z takim zadaniem domowym, które wykonane jest samodzielnie i charakteryzuje się pożądanym stopniem trudności dla danego ucznia i uczennicy (nie jest ani za trudne, ani zbyt łatwe). Wskazówki dotyczące tego, jak konstruować takie zadania, ich przykłady i szersze omówienie sensownych prac domowych można znaleźć w artykule „Przede wszystkim nie szkodzić, czyli rzecz o pracy domowej”.

Co możemy osiągnąć, jeśli uda nam się połączyć dobry pomysł na zadanie domowe wykonywane dobrowolnie przez uczennice i uczniów ze zindywidualizowaną informacją zwrotną i wspierającą relacją?

• Zainteresowanie uczniów i uczennic pracą domową,
• zwiększenie ich motywacji do samodzielnego uczenia się w domu,
• polepszenie ich samoregulacji i rozwój kompetencji zarządzania sobą,
• wzmocnienie przekonania młodzieży o własnej skuteczności,
• podniesienie liczby i jakości wykonanych, ukończonych prac domowych, co może przełożyć się pozytywnie na wyniki uczenia się.

Jak bez przygniatającego nakładu pracy zapewnić uczniom informację zwrotną?

Każda informacja zwrotna, której autorem/autorką jest człowiek (a nie sztuczna inteligencja) wymaga pewnego nakładu czasu i pracy. Można jednak znacznie usprawnić ten proces. Będą temu sprzyjały dobór i konstrukcja zadania, które powiążemy z informacją zwrotną. Łatwiej udzielić jej do zadania, które jest klarowne, ma wyraźną strukturę, posiada jednoznaczne kryteria sukcesu i wymaga praktycznego zastosowania wiedzy niż do zadania, które nie posiada tych cech.

Jeśli już mamy takie zadanie, możemy ułatwić sobie sformułowanie i przekazanie informacji zwrotnej dla osoby, która je wykonała poprzez:

• wybieranie lub losowanie prac uczniów, które zamierzamy opatrzyć informacją zwrotną (bez tworzenia jej od razu dla całej klasy),
• posługiwanie się konkretami, aby wskazać jak poszczególne aspekty pracy odpowiadają ustalonym kryteriom sukcesu i oczekiwaniom,
• używanie krótkich zdań o prostej konstrukcji,
• wykorzystanie umownych znaków (+, -, Δ, ↗) i komentarzy obok kryteriów dobrze wykonanej pracy,
• posługiwanie się prostą formą informacji zwrotnej, np. „Dwie gwiazdy i jedno życzenie”, która polega na docenieniu dwóch rzeczy w pracy ucznia i udzielenia jednej wskazówki rozwojowej,
• wykorzystanieukładu informacji zwrotnej w tabelce z kryteriami sukcesu,
• wspomaganie się narzędziami technologii informacyjno-komunikacyjnej w przekazaniu feedbacku,
• stosowanie uczniowskiej koleżeńskiej informacji zwrotnej na podstawie przygotowanego wcześniej modelu rozwiązania czy wzorca prawidłowej odpowiedzi,
• zapraszanie uczennic i uczniów do autorefleksji nad wykonanym zadaniem.

Do jakich aktywności warto udzielać informacji zwrotnej, a do jakich nie?

Upraszczając, można byłoby stwierdzić, że warto stosować informację zwrotną do aktywności, której celem jest kształcenie umiejętności, a nie ich sprawdzenie, podsumowanie lub ustalenie oceny w postaci stopnia. Prace domowe, które mają na celu zastosowanie nowych koncepcji czy umiejętności lub rozwinięcie ich, w pełni nadają się do oceny bieżącej za pomocą informacji zwrotnej. Aktywnościami, które służą tym celom mogą być na przykład:

• samodzielnie wykonane doświadczenia i eksperymenty oraz ich udokumentowanie,
• rozwiązanie problemu teoretycznego lub praktycznego,
• zadania w parach lub grupowe wymagające przetworzenia wiedzy,
• samodzielne prezentacje nabytych umiejętności,
• projekty itp.

Nie warto natomiast inwestować pracy i czasu na udzielenie informacji zwrotnej do prostego ćwiczenia, zadania z luką, typu prawda/fałsz, ortograficznego, pamięciowego itp. W takich zadaniach poszczególne odpowiedzi uczniów mieszczą się w kategoriach „dobrze” i „źle”. Dlatego wystarczy przekazać młodzieży wzorzec poprawnie wykonanego zadania i poprosić o samosprawdzenie albo zaprosić rówieśników do sformułowania koleżeńskiej informacji zwrotnej.

Przykład rozwojowej informacji zwrotnej do zadania domowego

Najczęściej wystarczą trzy do pięciu zdań informacji zwrotnej, aby docenić efekty pracy i udzielić wskazówek rozwojowych.

Treść zadania:

Zrób zdjęcie widoku z okna Twojego pokoju i zapisz je w klasowym portfolio w chmurze. Opisz ten widok.

Kryteria sukcesu:

W opisie widoku z okna:

• uwzględnij układ widocznych elementów krajobrazu, np.: budynków, obiektów przyrodniczych, ich wielkość, kształt i barwę,
• używaj różnych przymiotników,
• oddaj nastrój opisywanego miejsca.

Praca uczennicy:

Opis widoku z okna

Było zwykłe zimowe popołudnie. Znudzona oglądaniem telewizji wyjrzałam przez okno. Moim oczom ukazał się zasypany śniegiem bajkowy krajobraz.

 Huśtawki i drabinki na placu zabaw pokryte były białym puchem. Za drogą biegnącą tuż obok placu widoczny był duży, żółto-pomarańczowy blok. Jego dach pokryty cienką warstwą śniegu wtapiał się w zimowy krajobraz. Nieopodal parkingu, na którym stał samochód, kilka drzew prezentowało swoje nagie gałęzie. Za budynkami rozpościerała się szeroka przestrzeń. Uwagę zwracał pagórek porośnięty sosnami. Na horyzoncie widoczne było skupisko domów jednorodzinnych, za którymi dostrzec można było zarys lasu.

Nie wiem, jak długo podziwiałam ten widok, zanim uświadomiłam sobie, że zaczyna zapadać zmrok.

Informacja zwrotna nauczycielki w postaci „listu”:

Malwino,

gratuluję Ci obrazowego opisu, obserwacji detali w zimowym krajobrazie, podania pory dnia, w której obserwowałaś widok za oknem i użycia wielu przymiotników charakteryzujących oglądane obiekty (+ +). Ciekawe byłoby wzbogacenie opisu o określenia, które wyjaśnią, co oznacza „bajkowy krajobraz”. Aby przekazać nastrój tego miejsca, napisz, proszę, w zakończeniu, jak zmrok wpływa na magiczny widok z Twojego okna (Δ). W taki sposób jeszcze bardziej zaangażujesz czytelnika w opisane sceny (/).

Co sprawia, że informacja zwrotna wpływa pozytywnie na motywację do nauki?

Istnieją dowody naukowe na to, że dobrze skonstruowana informacja zwrotna przekazana w procesie uczenia się pozytywnie wpływa na chęć i gotowość do podejmowania kolejnych działań i zaangażowania się w naukę (Hattie 2015).

Jakość motywacji zależy przede wszystkim od zaspokojenia trzech potrzeb psychologicznych: autonomii, przynależności i kompetencji. Więcej o tym można przeczytać w krótkich publikacjach „Motywacji da się nauczyć – część 1” oraz „Motywacji da się nauczyć – część 2”. Nietrudno zauważyć, że wysokiej jakości informacja zwrotna ma wpływ na warunki, w których zaspokajane są wymienione potrzeby:

• buduje atmosferę zaufania i relację wspierającą między nauczycielami i uczniami,
• poprzez element doceniania zaangażowania w uczenie się i uzyskane efekty sprawia, że uczennice i uczniowie dostrzegają swoje kompetencje, zauważają rozwój i wierzą w siebie,
• dzięki życzliwym wskazówkom wpływa na poczucie bezpieczeństwa uczących się i zmniejsza poziom stresu związanego z ocenianiem,
• sprawia, że uczennice i uczniowie silniej doświadczają własnej autonomii i samoregulacji w wyniku wskazywania im możliwości, alternatyw, propozycji i pytań pobudzających do refleksji nad uczeniem się,
• wzmacnia poczucie więzi z grupą rówieśniczą, klasą i szkołą, gdy funkcjonuje w niej życzliwa koleżeńska informacja zwrotna.

Warto więc szeroko wykorzystywać informację zwrotną do zadań wykonywanych w klasie i w dobrowolnej pracy domowej w ramach samodzielnej nauki uczennic i uczniów. Racjonalne połączenie polecanej im pracy domowej z ocenianiem bieżącym w formie informacji zwrotnej wydaje się sensownym rozwiązaniem w związku ze zmianami planowanymi w edukacji i nowymi regulacjami prawnymi.

Bibliografia

Fowler S., „Dlaczego motywowanie ludzi nie działa i co działa. Najnowsze metody przywództwa dodawania ludziom energii i ich angażowania”, Warszawa 2015.

Hattie J. „Widoczne uczenie się dla nauczycieli. Jak maksymalizować siłę oddziaływania na uczenie się”, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2015.