Pięć cech najskuteczniejszych programów wsparcia kompetencji społeczno-emocjonalnych uczniów

Na całym świecie prowadzonych jest wiele programów wsparcia dla szkół w zakresie rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych. Według organizacji CASEL te kompetencje to: samoświadomość, samozarządzanie, świadomość społeczna, umiejętność budowania relacji, i odpowiedzialne podejmowanie decyzji. Rosnąca popularność rozwijających je programów wynika ze wzrostu znaczenia odporności psychicznej uczniów i uczennic. Równocześnie rozwija się refleksja na temat ich skuteczności.

Najbardziej kompleksową analizę programów rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych w szkołach – „Navigating SEL From Inside Out” – opracowano w Harvard Graduate School of Education na zlecenie Wallace Foundation. 

Badacze poddali szczegółowej analizie 40 programów wsparcia szkół realizowanych w Stanach Zjednoczonych. Na tej bazie sformułowali pięć cech najskuteczniejszych programów, a także rekomendacje dotyczące ich najważniejszych części oraz sposobu wdrażania.

Poniżej pokrótce przedstawiam cechy najbardziej efektywnych programów rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych. 

1. Zakładają wykorzystanie czterech uzupełniających się strategii dydaktycznych

Są to:

• nauczanie bezpośrednie – przekazywanie uczniom wiedzy o emocjach i relacjach społecznych, tłumaczenie pojęć, wyposażanie w język umożliwiający analizę emocji i nawiązywanie relacji;
• modelowanie przez nauczyciela pożądanych zachowań  w klasie i poza klasą;
• praktykowanie umiejętności poprzez ćwiczenia i doświadczenia;
• dyskutowanie i refleksja – rozmowa z uczniami na temat tych doświadczeń, zachęcanie ich do autorefleksji i wspieranie refleksji w grupie.

2. Są realizowane w sprzyjającym klimacie szkolnym i klasowym

Tworzą go pozytywne praktyki zarządzania klasą, dbanie o relacje pomiędzy uczniami oraz uczniami a nauczycielami, wsparcie w uczeniu się.

Nie da się skutecznie rozwijać kompetencji emocjonalnych uczniów w niesprzyjającym klimacie szkoły lub klasy. Jest to wykluczone na przykład, gdy uczniowie nie czują się bezpiecznie (fizycznie lub psychicznie) albo  nauczyciele różnych przedmiotów  nie działają ze sobą spójnie (przykładowo gdy pedagog zachęca do nazywania i wyrażania emocji, a inny to krytykuje lub dyskredytuje uwagami jak „Nie przesadzaj”).

3. Rozwijają kompetencje społeczno-emocjonalne nauczycieli oraz pomagają im integrować je z kompetencjami pedagogicznymi

Czyli:

• pokazują, jak wykorzystywać kompetencje społeczno-emocjonalne w codziennej pracy dydaktycznej (w nauczaniu przedmiotowym oraz w praktykach zarządzania klasą, w tym utrzymywaniu dyscypliny w klasie); 
• wspierają nauczycieli w nawiązywaniu pozytywnych relacji z uczniami; 
• pomagają odpowiadać na trudne sytuacje w klasie i rozwiązywać je ułatwiają komunikowanie oczekiwań  wobec uczniów.

4. Uwzględniają pozaszkolne środowisko dzieci

W tym celu:

• angażują rodziny, by zapewnić spójność oddziaływań między domem a szkołą;
• uwzględniają proces dziedziczenia trudności emocjonalnych i nierówności w rodzinach, i oferują zróżnicowane wsparcie zależne od potrzeb;
• uwzględniają wpływ szkolnych i krajowych regulacji dotyczących edukacji. W Polsce mogą to być przykładowo wymogi podstawy programowej, konieczność wystawienia oceny z zachowania, wewnątrzszkolny system oceniania itp.

5. Formułują uzasadnione cele, których realizację można śledzić i weryfikować

Cele te obejmują:

• krótkoterminowe kryteria sukcesu konkretnych działań szkolnych;
• długoterminowe, oczekiwane efekty pracy z uczniami.

W formułowaniu celów najbardziej efektywne programy rozwoju kompetencji społeczno-emocjonalnych odwołują się do konkretnych koncepcji, definicji i katalogów kompetencji społeczno-emocjonalnych. Ugruntowane podstawy teoretyczne umożliwiają rzetelną ewaluację tych programów.

W Centrum Edukacji Obywatelskiej jesteśmy głęboko przekonani, że wnioski z opracowania „Navigating SEL From Inside Out” warto stosować także w polskim kontekście. Mogą one pomóc nam w zwiększaniu skuteczności i trwałości naszych działań skierowanych do nauczycielek i nauczycieli oraz uczennic i uczniów.

W kolejnych tekstach omówię rekomendacje dotyczące budowy i wdrażania podobnych działań. 

Opracowano na podstawie „Navigating SEL From Inside Out”, The EASEL LAB @Harvard Graduate School of Education na zlecenie Wallace Foundation, 2021.