Nauczanie zdalne i jego różne formy. Na jaką się zdecydować?

Edukacja zdalna powraca do polskich szkół. Wielu nauczycieli i nauczycielek zastanawia się, w jakiej formie prowadzić ją efektywnie, biorąc pod uwagę, że może potrwać przez dłuższy czas. Panuje przeświadczenie, że zdalnie najlepiej nauczać w czasie rzeczywistym (spotkania online). Bardzo dobrze można jednak również przygotować materiały i zaplanować efektywne nauczanie nierównoczesne (wysyłanie materiałów do opracowania). W tym wpisie postaramy się porównać te dwa sposoby nauczania zdalnego oraz wskazać, co może wpływać na jego efekty.

Najpierw wprowadźmy jednak terminy:
– nauczanie w czasie rzeczywistym (na żywo), odbywające się w określonym czasie z interakcją z uczniami i uczennicami będziemy określać jako nauczanie synchroniczne online,
– nierównoczesne nauczanie online, czyli np. zadawanie zadań, polecenie przeczytania artykułu, czytanie materiałów, wykład w postaci filmu itp. nazywać będziemy asynchronicznym nauczaniem online.

Asynchroniczne nauczanie zdalne – kiedy się sprawdzi?

Jedną z głównych zalet asynchronicznego uczenia się online jest to, że zapewnia większą elastyczność oraz umożliwia uczniom i uczennicom większą swobodę. Pozwala planować swoją naukę w czasie i dostosować jej tempo do swoich potrzeb. Trzeba zauważyć, że jest to możliwe tylko wtedy, gdy uczniowie i uczennice potrafią korzystać z materiałów i planować swoje nauczanie. Dotyczy to zaś uczniów i uczennic starszych.

Młodsi czy niepełnosprawni uczniowie i uczennice potrzebują pomocy i nadzoru ze strony nauczyciela lub nauczycielki, dlatego im ten sposób nauczania może być mniej przydatny lub nawet bez korzyści. Rozwiązaniem mogłaby tu być ścisła współpraca z rodziną danego ucznia. Na dłuższą metę nie jest zazwyczaj możliwe, aby jej członkowie w tak dużym stopniu uczestniczyli w edukacji.

Czy wiesz, że… Metabadania prowadzone przez profesora Johna Hattiego określają skuteczność metody zadawania prac domowych uczniom i uczennicom. Nauczanie asynchroniczne często występuje jako zadawanie uczniom prac do zrobienia, dlatego przytaczam tu te badania. Hatti analizuje skuteczność różnych metod i interwencji nauczycielskich. W jego skali interwencja, która ma wskaźnik wyższy niż 0,4 jest warta stosowania. Stosowanie prac domowych ma wskaźnik 0,4, ale jest on zróżnicowany w zależności od poziomu szkoły: dla szkól ponadpodstawowych wynosi on 0,5, ale dla podstawowych jest bliski zeru i wynosi minus 0,08.  O badaniach Hattiego można przeczytać w przetłumaczonej na język polski przez CEO książce – „Widoczne uczenie się dla nauczycieli”.

Jak dobrze zorganizować asynchroniczne nauczanie online, jeśli się na nie zdecydujemy?

Materiały przygotowane przez nauczyciela lub nauczycielkę powinny być dobrze przemyślane, zgodne z tematem, interesująco przedstawione i wystarczające do opanowania przez ucznia lub uczennicę tematu. Instrukcje i polecenia muszą być jasne i klarowne, tak aby każdy uczeń i uczennica miał pełną jasność, jak ma wykonać zadanie i mógł je wykonać bez pomocy osób trzecich. Materiały i polecenia powinny być dla uczniów i uczennic dostępne i docierać do nich w wyznaczonym czasie.

Przygotowanie materiałów wymaga od nauczyciela dużej pracy, bo konieczne jest na przykład:
– wyszukanie ich i wybranie tylko najbardziej potrzebnych,
– sformatowanie w przyjazny sposób,
– podział materiałów na mniejsze partie,
– wybranie fragmentów filmów,
– dołączenie napisów do filmów, a może nawet nagranie dubbingu,
– uwzględnienie ograniczeń wynikających z rodzajów niepełnosprawności uczniów
– i wiele innych.

Jednocześnie trzeba pamiętać o tym, że nawet takie przygotowanie może nie być wystraczające i zawsze trzeba umożliwić uczniom i uczennicom zadawanie pytań. W nauce asynchronicznej, jak w każdej innej, nie mogą oni być pozostawieni sami sobie.

Ciekawe! W nauce asynchronicznej przyjmuje się, że nie ma miejsca na naukę w parach i grupach. Jednak może być ona możliwa, poprzez komunikację telefoniczną lub np. na skypie. Wymaga jednak od nauczyciela lub nauczycielki organizacji. Zapraszam do dwóch wpisów na Osi świata na temat nauczania asynchronicznego, polegającego na tworzeniu z uczniami własnego podręcznika.

Synchroniczna nauka online – czy zawsze jest skuteczniejsza?

Synchroniczny sposób nauczania pozwala na budowanie relacji, które bardzo pomagają w uczeniu się. Taka praca umożliwia budowanie społeczności uczącej się, dyskutowanie i wchodzenie w interakcję. Pomaga także uczniom i uczennicom w utrzymywaniu regularnego harmonogramu nauki. Synchroniczna interakcja daje możliwość modelowania, wyjaśniania, pomocy i udzielania wskazówek ze strony nauczyciela lub nauczycielki. Nauczyciel lub nauczycielka może w czasie nauczania wykryć błędne koncepcje, jakie mają uczniowie i uczennice i je wyjaśnić.

Choć zalet jest niewątpliwie wiele, to i w tym sposobie nauczania czyhają pułapki. Jedną z nich są za długie wykłady nauczyciela lub nauczycielki. Inną niepozostawianie miejsca na dyskusję pomiędzy uczniami i uczennicami na pracę w grupach. Problemy może stwarzać utrzymanie zainteresowania uczniów i uczennic oraz należytej dyscypliny. Sztuką jest pracować synchronicznie z dużą grupą uczniów i uczennic oraz jednocześnie monitorować ich pracę.

Jeśli nauczyciel nie poradzi sobie z tymi problemami, to synchroniczne nauczanie może się przekształcić w marne nauczanie asynchroniczne.

Co wybrać?

Najlepiej dostosować typ nauczania zdalnego do potrzeb uczniów i rodzaju tematu lekcji. Jeśli chcemy, aby uczniowie i uczennice twórczo pracowali, korzystali od siebie wzajemnie, kształcili umiejętności wyższego rzędu, to wybierzmy synchroniczne. Jeśli chcemy, aby uczniowie opanowali wiele pamięciowych faktów, aby zapoznali się z obszernym materiałem, to możemy wybrać nauczanie asynchroniczne.

Można również łączyć te dwa typy nauczania online. Takim łączeniem może być model odwróconej lekcji, w którym część działań następuje asynchronicznie, a część synchronicznie. Polecam jeden z wpisów na Osi świata, uzupełniony przykładami nauczycieli i nauczycielek pt. „Odczarowana odwrócona lekcja”:

W podobny sposób można wykorzystać metodę projektu: planowanie – synchronicznie, praca nad projektem – asynchronicznie, prezentacja – synchronicznie.

Na koniec zestawienie plusów i zagrożeń obu sposobów:

	Synchroniczny	Asynchroniczny
Działa dobrze	– nawiązywanie kontaktów społecznych i osobistych   – wymiana pomysłów i dyskusja pomiędzy uczniami – pracy w grupach  i realizacja projektów – praca w parach i wzajemna nauka i pomoc – ustalanie i utrzymywanie regularnych spotkań w stałym harmonogramie – otrzymywanie informacji zwrotnej i wskazówek w czasie rzeczywistym	– nauczanie „oparte na faktach” i przekazywanie treści   – dla uczniów o dużej motywacji i autonomii – przy stosowaniu odwróconej lekcji – możliwość uczenia się we własnym tempie i ćwiczenie się w braniu odpowiedzialności za własny proces uczenia się – łatwy dostęp uczniów do materiałów i możliwość wyboru przez nich  sposobów uczenia się

---

	Synchroniczny	Asynchroniczny
Uważaj	– nie prowadź wykładów trwających dłużej niż 15 minut   – bądź gotowy na problemy z łącznością -uwzględnij proces zmęczenia uczniów kontaktem przez internet – pamiętaj, że uczniowie szybko tracą zainteresowanie	– uczniowie (szczególnie młodsi) i pozbawieni wsparcia i pomocy mogą „wypaść” z procesu uczenia się   – uczniowie z deficytami nie mogą uczestniczenia w tego typu nauczaniu – nie zadawaj uczniom za dużo do wykonania – podawaj nieskomplikowane i jasne polecenia

Inspirowane artykułem: Diana Anthony i Marshall Thomas z 1 października 2020.