W dobie zdalnego i hybrydowego nauczania ważność i istotność zadania zadawanego uczniom i uczennicom do (przeważnie) samodzielnego wykonania nabiera specjalnego znaczenia. Nie dotyczy bowiem tylko „tradycyjnej” pracy domowej, lecz także po prostu nauczania prowadzonego przez nauczycieli i nauczycielki.
Nauczanie zdalne jest realizowane przez nauczycieli i nauczycielki na różne sposoby. Przypomnijmy podstawowe ich rozróżnienie, o którym pisałam na blogu CEO jakiś czas temu:
Możliwe jest łączenie tych dwóch sposobów, a w bardziej sprzyjających warunkach stosować można nauczanie hybrydowe, łączące nauczanie zdalne i nauczanie w klasie szkolnej. Jednak podstawowym narzędziem we wszystkich tych formach pozostaje wykonywanie przez uczniów i uczennice zadań zaprojektowanych przez nauczyciela lub nauczycielkę.
Ostatniej wiosny w polskich szkołach dominowało nauczanie asynchroniczne. Spotykało się ono z krytyką społeczną, gdyż często polegało tylko na zadawaniu prac, które uczeń lub uczennica mieli wykonać sami w domu. Problem ten jest nadal nierozwiązany, dlatego w pierwszej części artykułu, zajmę się wskazówkami dotyczącymi zadawania uczniom i uczennicom jakichkolwiek zadań. W drugiej części odniosę te wskazówki do nauczania asynchronicznego, jak je wykorzystać, aby zadawanie zadań w nauczaniu zdalnym nie było jedyną metodą nauczania.
Najpierw jednak spójrzmy na sytuację domową ucznia i uczennicy oraz na obowiązki związane z wykonywaniem i wyznaczaniem przez nauczycieli i nauczycielki zadań domowych.
Widzę trzy podstawowe problemy:
Rodzice zmagają się z dodatkowymi poważnymi problemami i często nie mają głowy do pomagania dzieciom w lekcjach. Uczniowie i uczennice zostają z zadaniem sami. Nie mogą też liczyć na pomoc nauczyciela lub nauczycielki oraz innych uczniów i uczennic, gdyż nie mają z nimi kontaktu. Przebywając z przymusu w domu, są w izolacji, która nie motywuje ich do nauki. Dodatkowo martwią się sytuacją zdrowotną i ekonomiczną swojej rodziny. Od wiosny 2020 roku przebywają za długo przed komputerem lub ze swoją komórką – mnogość wrażeń i informacji mocno ich emocjonalnie zaburza. Media społecznościowe odciągają uczniów i uczennice od nauki i wykonywania zadań wyznaczonych przez nauczyciela lub nauczycielkę. Podsumowując – zadanie nie ma sprzyjających warunków w nauczaniu zdalnym.
Nauczyciele i nauczycieli uczący zdalnie są bardzo zajęci i brakuje im czasu na odniesienie się do każdej pracy uczniów i uczennic. Jeśli zadanie nie jest sprawdzone, to właściwie nie ma sensu – uczeń lub uczennica nie wie, czy je dobrze wykonali i czy jakość wykonania kogokolwiek interesuje. Nauczyciel lub nauczycielka, zadając zadanie uczniom i uczennicom, musi wiedzieć, czy zdoła je sprawdzić. Powinien zadawać mniej, aby móc wykonać obowiązek sprawdzania prac lub przedstawić uczniom i uczennicom prawidłowe rozwiązanie, którego prześledzenie umożliwi uczniowi samoocenę.
Trzeci problem związany z zadaniami dla uczniów i uczennic, to ich nadmiar. Jeśli nauczyciele i nauczycielki nie kontaktują się ze sobą w tej sprawie, to uczniowie i uczennice zasypywani są zadaniami, którym nie są w stanie podołać.
W klasie szkolnej część zadań była odrabiana podczas lekcji, tak też się dzieje w nauczaniu synchronicznym, ale w nauczaniu asynchronicznym nie ma takiej możliwości. Niektóre szkoły, które wcześniej zauważyły ten problem, już w marcu zakazały zadawania prac domowych lub opracowały wspólne dla szkoły zasady ograniczania zadawania prac domowych.
Jeśli nie mamy tych 3 problemów stale przed oczyma, to zadawanie zadań uczniom i uczennicom nie przyniesie spodziewanych efektów. Widać to również we wnioskach z badań nad skutecznością nauczania zdalnego. Badacze w USA uważają, że uczniowie i uczennice w sprzyjających warunkach nauczyli się tej wiosny 1/3 tego, co powinni.
Przygotowałam kilka sugestii do zadawania uczniom i uczennicom zdalnych zadań:
Ponieważ uczniowie i uczennice spędzają za dużo czasu przed ekranem, to zadawaj im zadania do wykonania poza ekranem. Może to być np. obserwowanie i analizowanie tego, co dzieje się w domu lub za oknem, czytanie książek. Czas pandemii jest dobrym czasem na czytanie książek lub słuchanie audiobooków.
Jeśli nauczasz synchronicznie, to podczas lekcji zdalnej możecie omówić przeczytane lektury. Omawianie lektury i dyskusje na jej temat wyręczają nauczyciela lub nauczycielkę z konieczności sprawdzania i komentowania prac uczniów i uczennic.
Nie musisz zadawać DUŻO. Szczególnie w nauczaniu asynchronicznym, nauczyciel i nauczycielka obawiają się, że uczniowie i uczennice nie wyćwiczą dobrze danej umiejętności i dlatego często zdaje wiele zadań na jeden temat. Ale uczniowie i uczennice nie muszą powtarzać wielokrotnie tej samej czynności, aby się jej nauczyć. Warto wybrać po jednym zadaniu na dany temat.
Przedstawienie uczniom i uczennicom zadań do wyboru jest świetnym wyjściem. Mogą wtedy sami zadecydować, ile i które z zadań wykonają. Mogą zdecydować, że warto zrobić tylko jedno na dany temat, a może zrobić wszystkie. Możesz zaproponować uczniom i uczennicom: „Wybierz dwa z pięciu zadań”. Jeśli uczniowie i uczennice mają wybór, to bardziej w ich wykonanie się angażują.
Inna dobra metoda, to wymyślanie przez uczniów i uczennice zadań do zrobienia, które według nich pomogą im w opanowaniu tematu. Taka praktyka równocześnie pogłębia uczenie się uczniów i uczennic.
Uczniowie i uczennice, tak jak wielu dorosłych, lubią mówić o sobie. Jeśli zadanie odnosi się do własnych doświadczeń ucznia i uczennicy, to motywuje go do jego odrobienia. Inny także angażujący ucznia i uczennicę kierunek, to wyrażenie własnej opinii i nawiązanie do doświadczenia z własnego życia.
Skontaktuj się z opiekunami uczniów i uczennic (może poprzez napisanie listu), szczególnie tych z młodszych klas i wytłumacz im, że praca domowa jest dla ucznia i uczennicy, a nie dla nich. Jeśli ograniczysz ocenianie wykonania zadania stopniami, to rodzice prawdopodobnie zaprzestaną odrabiać prace za swoje dzieci.
Metoda odwróconej lekcji jest bardzo dobra. Istnieje w niej jednak niebezpieczeństwo przenoszenia procesu nauczania na ucznia i uczennicę. Sądzę, że dlatego jest tak rzadko wykorzystywana (młodzi ludzie nie chcą się uczyć wcześniej sami). Można jednak ograniczyć tę metodę do polecenia samodzielnego wyszukania odpowiedzi na ciekawe pytanie i zaproponowanie uczniom i uczennicom źródeł, z których mogą skorzystać. Nazywam to odczarowaną odwróconą lekcją, czyli wykonaniem przez ucznia lub uczennicę, przed lekcją czegoś małego, związanego z tematem następnej lekcji, co jedynie otwiera myślenie. Nie należy sądzić, że wszyscy uczniowie i uczennice to zrobią, ale praktyka czyni mistrza i po pewnym czasie mogą się wciągnąć. Pytanie musi być dla nich ciekawe, co już jest trudne dla nauczyciela i nauczycielki.
Nie musi być to pytanie o wiedzę, może to być np.:
– Z czym ci się kojarzy temat następnej lekcji?
– Czy spotkałeś się już z tym tematem?
– O czym na pewno nie będziemy mówić na następnej lekcji?
– Gdzie szukałbyś materiałów, jeśli sam miałbyś się do tej lekcji przygotować?
Metodę odwróconej lekcji można kontynuować w nauczaniu zdalnym. Jeśli jest to nauczanie synchroniczne, to można podczas lekcji wspólnie odpowiadać na zadane pytanie. Jeśli asynchroniczne – można polecić uczniom i uczennicom zapisanie odpowiedzi i przesłanie do nauczyciela i nauczycielki lub do chmury, gdzie są zamieszczane wykonane zadania i refleksje.
Projekty są również bardzo dobrym i angażującym sposobem nauczania. Jednak nie jest one powszechnie stosowane w szkole. Podstawowa przyczyna, to czasochłonność tej metody. W nauczaniu zdalnym trudno jest dodatkowo monitorować prace młodych ludzi, dlatego warto stosować mini-projekty – czyli większe zadania do wykonania najlepiej w grupach. Uczniowie i uczennice mogą zajmować się różnymi aspektami jednego tematu i przedstawiając wyniki swoich dociekań, uczyć innych.
Wykonanie zadania bez możliwości sprawdzenia, czy jest wykonane dobrze, właściwie mija się z celem. Celem zadania jest pomoc uczniowi i uczennicy się uczyć. Nauczyciele i nauczycielki nie są w stanie sprawdzać wszystkich prac i dać informacji zwrotnej. Dlatego powinni zadawać uczniom dwojakiego rodzaju zadania:
Do tych drugich nauczyciele i nauczycielki powinni przygotować rozwiązania, z którymi uczniowie i uczennice mogą się zapoznać i samoocenić pracę. Forma tych zadań, to przede wszystkim testy i quizy. Dzięki takiej praktyce młodzi ludzie będą wiedzieli, czy się nauczyli, tego czego powinni. Zachęci ich to do robienia tego typu zadań. Uwaga: Samoocena nie może służyć do oceniania stopniami.
Uczeń i uczennica potrzebują informacji, o tym, jak dobrze wykonali zadanie. Najlepiej wskazać im, co zrobili dobrze, co i jak powinni poprawić. Stopień za wykonane zadania takiej informacji nie daje. Kluczem do opinii, którą młody człowiek może wykorzystać do uczenia się, są kryteria sukcesu, czyli wskazanie (przed wykonaniem pracy) – po czym uczeń pozna, że praca jest dobrze wykonana. Warto przyjąć strategię, że praca domowa ma pomagać uczniom i uczennicom w procesie uczenia się, a nie stanowić materiał do oceny. Najlepiej tę strategię wprowadzić, rezygnując z karania i nagradzanie młodych ludzi za wykonane prace.
Jeśli określisz kryteria sukcesu do zadania dla uczniów, to możesz poprosić ich o oceną koleżeńską lub samoocenę. Oczywiście taka ocena powinna być w formie komentarza, a nie stopnia. Ocena koleżeńska wymaga przygotowania uczniów do niej, co zabiera czas. Ale dzięki temu nauczyciel może choć trochę ograniczyć własne czasowe zaangażowanie w komentowanie pracy uczniów.
Praca domowa zadana i nieomówiona szybko zamienia się w pozorowanie. Uczniowie i uczennice tracą sens w jej wykonywaniu i zaczynają oszukiwać. Młodzi ludzie muszą wiedzieć, dlaczego są im zadawane zadania do zrobienia.
Cele są dwa:
Zamiast pisania uczniom i uczennicom opinii o wykonaniu przez nich zadania, można omówić wykonane prace podczas następnej lekcji zdalnej – synchronicznej. Taka praktyka daje im możliwość zapoznania się z myśleniem innych, a nauczyciela i nauczycielkę odciąża w sprawdzaniu.
Jeśli prowadzisz zajęcia tylko asynchronicznie, to musisz się zastanowić, ile i jakie prace zadawać, bo wszystkie powinieneś skomentować.
Przed wyznaczeniem uczniom i uczennicom zadania sprawdź:
– Czy zadanie jest związane z celem lekcji?
– Czy zadanie jest konieczne dla procesu uczenia się?
– Co uczeń lub uczennica zyska, wykonując tę pracę?
– Ile czasu może/powinien uczeń lub uczennica poświęcić na to zadanie?
– Czy każdy uczeń lub uczennica w klasie zdoła wykonać to zadanie?
Jest bardziej podobne do nauczania w klasie szkolnej niż asynchroniczne. Jednak synchroniczne nie daje tych samych możliwości niż nauczanie w klasie szkolnej. Przede wszystkim:
Pomocą może być:
ad.1. Używanie platformy do nauczania synchronicznego, która ma możliwość podziału na pokoje, czyli polecenie pracy w grupach. Dobrym pomysłem jest przydzieleni różnych zadań, różnym grupom, aby uczniowie i uczennice podczas prezentacji pracy grup uczyli się od siebie wzajemnie.
ad.2. W czasie lekcji zdalnej uruchomienie innego środka komunikacji, aby uczniowie i uczennice mogli zadać nauczycielowi lub nauczycielce pytanie. Pomaga również podzielenie zadania na etapy, wtedy jest mniejszy zakres do zrobienia i uczniowie i uczennice mają większe szanse.
ad.3. Zadawanie uczniom i uczennicom kontrolnych pytań „budzących czujność”, np. „ Janku, czy ty też być szedł tą drogą”; „Marysiu, może masz inny pomysł” itp.
ad.4. Przyda się ten sam pomysł, co w punkcie 3. Ale warto podkreślić, że wszelkie sposoby kontroli są zawodne i jeśli zaczynamy w nie grać, to tylko wspomagamy ukrywanie się uczniów i uczennic.
Polega przede wszystkim na dobrym przedstawieniu tematu przez nauczyciela. Im młodsze dzieci, tym jest to trudniejsze.
Trzeba pamiętać, że lepiej komunikować się na wiele sposobów. Spisany wykład warto okrasić zdjęciami i ilustracjami. Lepiej nagrać wykład i dołączyć prezentację, którą uczniowie i uczennice będą mogli odtworzyć wraz z filmem w dowolnym czasie i kilka razy. To są sprawy techniczne, ale najważniejsze jest, aby przekaz był ciekawy. Na ciekawość uczniów i uczennic wpływa, to że wiedzą, po co się czegoś uczą, znają kryteria sukcesu, widzą możliwość zastosowania poznawanej wiedzy, a nauczyciel lub nauczycielka zadaje frapujące pytania (szczególnie to ostatnie jest wyzwaniem).
W nauczaniu asynchronicznym – w odróżnieniu od nauczania w klasie szkolnej – nauczyciel lub nauczycielka nie widzi, czy znudził uczniów i uczennice, nie widzi ich reakcji, dlatego tak ważne jest przygotowanie interesujących materiałów. Ważna jest też selekcja materiałów i źródeł, nie może być ich za dużo, gdyż zadanie zapoznania się z nimi może przerosnąć ucznia i uczennicę. Prezentacja lub film nie mogą być za długie. Badania pokazują, że maksymalnie po 9 minutach uczniowie tracą zainteresowanie i zaczynają robić coś innego.
Dobrym rozwiązaniem jest podzielenie prezentacji na mniejsze części i po każdej polecenie zrobienia małego ćwiczenia związanego z tematem. W nauczaniu asynchronicznym konieczne jest natychmiastowe przedstawienie dobrego wyniku ćwiczenia, aby uczniowie i uczennice mogli spokojnie podążać dalej.
Może się tak zdarzyć, że mimo (naszym zadaniem) świetnie przygotowanej prezentacji uczeń lub uczennica nie rozumie przekazywanych treści i nie potrafi zrobić zadania. Potrzebne są konsultacje. Najlepiej jeśli nauczyciel lub nauczycielka określi kiedy jest dostępny dla uczniów i w jakiej formie: telefon, Messenger, Skype itp.
Oprócz poprzednich 10 wskazówek trzeba określić termin wykonania zadania. Uczniowie i uczennice nieprzyzwyczajeni do samodzielnej pracy, mogą odkładać zrobienie zadań w nieskończoność. Trzeba podać niezbyt odległy termin, kiedy praca ma się znaleźć np. w skrzynce mailowej nauczyciela lub nauczycielki. Pomaga też określenie czasu, który nauczyciel lub nauczycielka przewiduje na wykonanie pracy. Można powiedzieć, że jeśli czas zostanie przekroczony, to uczeń lub uczennica może się z nami skonsultować. Nie można dopuścić, aby uczniowie i uczennice siedzieli nieproduktywnie nad zadaniami cały dzień.
Warto w porozumieniu z innymi nauczycielami i nauczycielkami określić ilość zadań z danego przedmiotu danego dnia, to może zapobiec piętrzeniu się pracy przed młodymi ludźmi.
Moje wnioski z pierwszej części:
W nauczaniu asynchronicznym młodzi ludzie mogą pracować w małych grupach, a już szczególnie w parach. Nauczyciel lub nauczycielka może losowo przydzielić ich do grup i polecić kontaktowanie się ze sobą wirtualnie. Szczególnie korzystna jest praca w grupie nad miniprojektem. Projekt nie powinien być duży, aby uczniowie i uczennice mieli energię nad nim wspólnie pracować.
Ponieważ w nauczaniu zdalnym komunikacja między nauczycielem lub nauczycielką oraz uczniami i uczennicami jest mocno utrudniona, warto doceniać młodych ludzi za wykonanie zadania, wręcz świętować np. zakończenie jakiegoś tematu.
***
Wskazówki inspirowane są artykułem Cristal Frommert
– promuje ocenianie kształtujące i OK Zeszyt w polskich szkołach. Więcej
