Praca z różnorodnością rozwija wyobraźnię i empatię, dzięki którym uczniom i uczennicom może być łatwiej powrócić do szkoły po okresie zamknięcia. Z okazji Miesiąca Różnorodności proponujemy Ci kilka użytecznych ćwiczeń poszerzających przestrzeń dla nowego wspólnego bycia w szkole.
Miesiącem Różnorodności jest maj. W tym roku to także miesiąc otwarcia szkół i przejścia do edukacji stacjonarnej po kilku miesiącach lekcji online. Zarówno uczniowie i uczennice, jak i nauczyciele i nauczycielki mogą tę zmianę przeżywać w różny sposób.
Z jednej strony wracamy do pewnego stopnia normalności, z drugiej jest to normalność nowa, w której może nam towarzyszyć poczucie zagubienia, ale też otwarcia na nieznane. Momenty przejścia, choć trudne, mogą być okazją do zadania sobie pytań – co tym razem chcemy zrobić inaczej, a co było i jest dla nas ważne i chcemy do tego wrócić.
Szkoła z założenia jest miejscem spotkania, więc i miejscem różnorodności. W Centrum Edukacji Obywatelskiej mówimy o szkole włączającej i szkole otwartej jako o miejscu, które pracuje z różnorodnością rozumianą jako różnice i podobieństwa między grupami i osobami.
Więcej o koncepcji edukacji włączającej przeczytać można w Zestawie narzędzi dla nauczycielek i nauczycieli Soci@LL.
Praca z różnorodnością rozwija wyobraźnię i empatię. Są to wartości, które mogą być bardzo wzmacniające w momentach zmian. Z okazji Miesiąca Różnorodności i z okazji majowych spotkań w budynku szkoły proponujemy Ci kilka ćwiczeń, które mogą pomóc w wyobrażeniu sobie nowego wspólnego bycia w szkole.
Proponujemy zadawanie sobie pytań otwartych, do których warto wracać, by sprawdzać, co z naszych odpowiedzi jest dla nas nadal aktualne, a co jesteśmy gotowi i gotowe spróbować zmienić. Mamy nadzieję, że szukanie tych odpowiedzi może być też pewnego rodzaju przyjemnością.
Jedno z pytań otwartych, które stawiamy, zastanawiając się nad edukacją włączającą, to pytanie o to, do kogo szkoła jest dostosowana. Dla kogo tworzymy szkolną czy klasową przestrzeń? Czyje potrzeby bierzemy pod uwagę i jak różnym osobom pomóc być w tej przestrzeni?
Nasze odpowiedzi mogą mieć przełożenie na działania podejmowane w klasie i w szkole. Aby dotrzeć do uczniów i uczennic o różnorodnych potrzebach, warto stosować w czasie lekcji zróżnicowane metody i podawać różnorodne przykłady obrazujące temat.
Czymś, co służy dzieciom, które potrzebują przewidywalności, ale też służy całej klasie, bo buduje poczucie bezpieczeństwa, mogą być klasowe zwyczaje czy też małe rytuały. Warto np. ustalić powitanie czy pożegnanie lub stały sposób na rozpoczęcie zajęć od pytania Jak się dzisiaj czujesz? Możesz też skorzystać z listy uczuć, z której każda osoba może wybrać to jedno słowo na tu i teraz. Rytuały te nie muszą zajmować wiele czasu.
Kolejnym ćwiczeniem, które możemy wykonać, by jednocześnie zachować krytyczne myślenie i pozwolić naszej wyobraźni działać, jest próba dotarcia do tego, jakie założenia leżą u podstaw organizacji pracy szkoły i sprawdzenie, czy wciąż działają. Co w funkcjonowaniu szkoły uznajemy za oczywiste i dlaczego?
Na przykład: jak wygląda układ krzeseł w sali? Dlaczego tak jest? Dlaczego w szkole oceniane jest zachowanie? Dlaczego większość testów jest standaryzowanych? Jakimi podziałami kieruje się szkoła i dlaczego?
I najważniejsze – czy z tych założeń wynikają dla nas jakieś przyzwyczajenia, które chcemy zmienić? Jak mogłaby wyglądać szkoła, gdyby którymiś z nich przestać się kierować?
Ważnym zagadnieniem w kwestii różnorodności i edukacji włączającej jest widoczność różnorodnych grup. Chodzi tutaj o to, by w szkole widać i słychać było nie tylko głos większości, lecz także mniejszości. Ważne jest także uwzględnianie różnych punktów widzenia w czasie lekcji, tak by nie była to tylko jednostronna narracja.
Praca z różnorodnością to właśnie praca na rzecz zwiększania widoczności. Może ona polegać na tworzeniu możliwości docenienia różnych grup mniejszościowych, które są częścią szkolnej wspólnoty, otwarcia dla nich przestrzeni na opowiedzenie swojej historii, uczczenie swojego święta. Może to być także omówienie konkretnego wydarzenia historycznego z perspektywy różnych grup społecznych, które w nim uczestniczyły, czy omówienie tekstu pod kątem tego, jak w zależności od naszej sytuacji możemy go interpretować i jak różne rzeczy może dla nas znaczyć. Może to być także zadbanie o różne formy uczestniczenia, zabierania głosu w czasie zajęć – różnicowanie działań, praca w parach, grupach, zapisanie anonimowych wypowiedzi.
Do rozumienia różnorodności potrzebna jest wielość perspektyw i głosów. Czasem można też w tych poszukiwaniach pozwolić sobie na spojrzenie z bardzo dużego dystansu i wraz z uczniami i uczennicami zgłębić kilka faktów, które podkreślają naszą niezwykłość. Faktem tym może być np. to, że mamy w sobie cząsteczki pochodzące z resztek gwiazd, które dotarły na Ziemię z różnych galaktyk. Albo to, że nawet siedząc w miejscu, w szkolnej ławce, mkniemy wokół centrum galaktyki z prędkością 220 km/s.
Praca z różnorodnością uczy akceptacji różnic, otwartości na niejednoznaczność, na wielość tożsamości. Pomaga też radzić sobie z paradoksami, które rozpoznajemy w nas samych. Pozwala na zmianę zdania, na zgodę na to, że czasem nie jesteśmy do końca konsekwentni i to też może być w porządku. Z drugiej strony może właśnie świętując swoją różnorodność mamy szansę poczuć się w jakimś stopniu spójni – ze sobą i ze światem.
– absolwentka wydziału Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej oraz podyplomowych studiów z arteterapii Akademii Pedagogiki Specjalnej. Ukończyła kurs Teatru Forum i Szkołę Trenerów Dramy Drama Way oraz Akademię Edukatora Muzeum POLIN. Koordynatorka projektów edukacyjnych, edukatorka, autorka materiałów edukacyjnych. Od 2016 roku zaangażowana w działania na rzecz osób z doświadczeniem uchodźstwa. Współtwórczyni Nieformalnej Grupy Trzykrotność, która pracuje z uchodźczyniami i migrantkami mieszkającymi w Warszawie.
