Wymyślenie, a następnie przeprowadzenie innowacji w swojej placówce nie jest trudne. Nawet jeśli wyzwanie to nie zawsze kończy się pełnym sukcesem, na pewno warto je podjąć, nie tylko z uwagi na własną pracę, nowe doświadczenie, argument przy awansie, ale przede wszystkim dla uczniów.
Jeszcze do niedawna innowacja pedagogiczna wiązała się z dodatkową pracą biurokratyczną, ale od 2017 r. to szkoła określa sposób realizacji. W tym artykule opisuję moje doświadczenia z wprowadzenia elementu oceniania kształtującego (OK Zeszytu) jako innowacji pedagogicznej. Pracowałem nad tym zarówno w czasie regularnej pracy w szkole, jak i podczas edukacji zdalnej.
W Prawie oświatowym brak definicji innowacji. Określało ją rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 9.04.2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki (Dz.U. Nr 56, poz. 506 ze zm.), zgodnie z którym było to każde nowatorskie rozwiązanie programowe, organizacyjne lub metodyczne, mające na celu poprawę jakości pracy szkoły. Rozporządzenie straciło moc 1.09.2017 r., ale definicja w szkolnej praktyce została.
Zmieniły się natomiast zasady. Zniesiono konieczność zgłaszania innowacji pedagogicznej kuratorowi oświaty i organowi prowadzącemu, a także wymagania formalne warunkujące rozpoczęcie działalności innowacyjnej. Obecnie to szkoła decyduje, jakie innowacje będą podejmowane, w jaki sposób dokumentowane i realizowane, a podstawę prawną działań innowacyjnych stanowią: art. 1 pkt 18, art. 44 ust. 2 pkt 3, art. 55 ust. 1 pkt 4, art. 68 ust. 1 pkt 9 oraz art. 86 ust. 1 ustawy z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2019 r. poz. 1148).
Do wyboru jest kilka rodzajów innowacji pedagogicznej:
W zakresie oceniania kształtującego może być ona związana m.in. z:
Zanim nauczyciel zacznie wdrażać wybraną innowację, powinien:
Pamiętajmy, że obrany przez nas cel nie może być zbyt duży, obszerny, skomplikowany. Mierzmy siły na zamiary. Powinno to być wyzwanie, któremu jesteśmy w stanie sprostać. Jeśli np. podejmiemy się wdrożenia oceniania kształtującego w szkole, nie uda nam się osiągnąć tego w ciągu jednego roku szkolnego, a na widoczne efekty będziemy musieli długo czekać. Określmy cel możliwy do wprowadzenia w trakcie semestru, góra dwóch.
Przed rozpoczęciem realizacji omówmy nasz pomysł z dyrekcją szkoły (może np. udzielić nam dodatkowego wsparcia) oraz innymi nauczycielami (a nuż znajdzie się ktoś, kto chętnie przyjrzy się efektom innowacji, by zastosować ją również u siebie). Nie musimy silić się na oryginalność – najważniejsze, by nasze działania odpowiadały na zapotrzebowanie placówki, możemy natomiast inspirować się pomysłami podpatrzonymi u kolegów i koleżanek z tej bądź innej szkoły.
Oto kilka przykładów innowacji związanych z ocenianiem kształtującym, jakie możemy wdrożyć w swojej pracy z uczniami (https://sus.ceo.org.pl/ocenianie-ksztalujace/o-dzialaniu/aktualnosci/innowacja-pedagogiczna-z-ocenieniem-ksztaltujacym):
Przepisy nie narzucają formy, w jakiej innowację należy dokumentować, warto jednak, by szkoła określiła swoją procedurę zgłaszania oraz realizacji nowatorskich rozwiązań i włączyła ją do statutu. Moim zdaniem dokumentacja taka powinna składać się z:
Podobnie jak w przypadku innych działań realizowanych w szkole, również zakończoną innowację pedagogiczną powinniśmy poddać ewaluacji. Dzięki niej dowiemy się, w jakim stopniu udało się osiągnąć zakładany cel. Pamiętajmy, by oprócz własnych refleksji zebrać też opinie innych osób zaangażowanych w proces zmiany (uczniów, rodziców, nauczycieli, dyrektora). Można przygotować ankietę bądź przeprowadzić wywiady. Podsumowaniem ewaluacji będą wnioski do dalszej pracy, plany na przyszłość oraz rady dla nauczycieli, którzy również chcieliby tę innowację wdrożyć.
Tyle teorii, a teraz chciałbym się z Państwem podzielić własnymi doświadczeniami z wdrażania OK zeszytu do pracy z uczniami.
Pierwszą taką innowację pedagogiczną przeprowadziłem w Szkole Podstawowej im. Gustawa Morcinka w Poczesnej. Polegała ona na wprowadzeniu OK zeszytu do trzech klas V, w których zacząłem uczyć biologii. Była to innowacja metodyczna zaplanowana na siedem miesięcy pracy. Zakładałem w niej, że wszyscy uczniowie w klasach V będą prowadzili swoje OK zeszyty.
O tym, że będą uczestniczyć w czymś nowym, uczniowie dowiedzieli się we wrześniu i od razu założyli OK zeszyty. Dla ułatwienia pokazałem im przykładowe zdjęcia oraz film promocyjny z internetu na temat tej metody. Jednak początki nie były łatwe, bo ponad miesiąc trwało uświadomienie, czym są cele i kryteria sukcesu. Z perspektywy czasu mogę doradzić, że najlepszą metodą jest zobrazowanie tych różnic za pomogą schematu. Dałem moim uczniom zadanie: Organizujemy wycieczkę do Warszawy, to jest nasz wspólny cel, zastanówcie się w parach, o co musimy zadbać, aby wycieczka się udała? Cel ten zapisałem u góry tablicy. Następnie w każdej z klas zebrałem po kilkanaście przykładów tego, co jest wyznacznikiem udanej wycieczki, i wyjaśniłem, że to są właśnie kryteria sukcesu prowadzące do celu. Rysując łączące je ścieżki, tłumaczyłem, że nie musimy spełnić wszystkich kryteriów, by osiągnąć cel. Od tego momentu nie było już problemów z odróżnieniem jednych od drugich.
Wprowadzanie nowych elementów wymagało cierpliwości oraz systematyczności. Uczniowie na bieżąco wpisywali w swoje OK zeszyty cele i kryteria sukcesu do lekcji, wklejali przygotowane przeze mnie materiały. Ja natomiast eksperymentowałem, zachęcając moich podopiecznych do brania większej odpowiedzialności za uczenie się. Zdarzało się, że na początku lekcji podawałem cel, zaś na jej końcu to uczniowie określali, jakie kryteria sukcesu zrealizowaliśmy. Niektóre były zaskakujące, co nauczyło mnie, że uczeń zauważa więcej niż ja.
Starałem się, by kolejne elementy OK zeszytu nie były wprowadzane zbyt szybko, więc mniej więcej co czwartą lekcję dodawałem coś nowego. Dużo czasu poświęcałem na zebranie od uczniów informacji, jak dany element się sprawdza w ich procesie uczenia się. Pojawiły się mapy myśli, refleksje uczniowskie, samoocena, ocena koleżeńska, samodzielne prace uczniów, zaplanowane przez nich zadania domowe, ściągawki i pytania kluczowe. Wszystko to na początku wymagało wspólnego ćwiczenia.
Podjąłem też działania, by w OK zeszytach pojawił się ślad rodziców – pozytywna informacja zwrotna dla dziecka bądź nauczyciela na temat samego zeszytu lub tego, czego dziecko się nauczyło. Niestety, w klasie V nie udało mi się takiego śladu uzyskać, co było zaskakujące, bo gdy rok wcześniej pracowałem z OK zeszytem w klasie VII, rodzice zostawili ich sporo.
Żaden uczeń nie zrezygnował z prowadzenia OK zeszytu. Wszyscy doceniali, że kryteria sukcesu pomagają im się uczyć, i nie chodzi tylko o to, że mają lepsze oceny, ale przede wszystkim są świadomi, czego się od nich wymaga i czują się traktowani partnersko. Wielkim zaskoczeniem dla moich podopiecznych był fakt, że mogą sami tworzyć notatki do lekcji, a część zauważyła, że jeśli zrobią mapę myśli, to uczą się szybciej i lepiej niż wcześniej, kiedy mieli podaną notatkę w punktach. Kolejnym odkryciem uczniów było zauważenie istoty refleksji po odbytej lekcji lub wykonanym zadaniu, wcześniej mało kto zwracał na to uwagę. Oczywiście były też trudności – dotyczyły oceny koleżeńskiej i pogłębionej refleksji.
Z moich doświadczeń wynikało, że uczniowie nie do końca potrafią dać informację zwrotną odnoszącą się do znanych im kryteriów. Często ta informacja bazowała na sympatiach i antypatiach, co zaburzało jej rzetelność. Najłatwiej było wykorzystać technikę dwie gwiazdy jedno życzenie, czyli dwie rzeczy dobrze zrobione, które widzę w Twojej pracy, jedna rzecz którą można zrobić inaczej. Refleksja początkowo była odzwierciedleniem kryteriów sukcesu, w nieco zmienionej formie. Brakowało mi refleksji, która odnosiła by się do przydatności lekcji, wykorzystania tej wiedzy w życiu codziennym.
Rodzice, z którymi rozmawiałem, byli zadowoleni, że ich dzieci mogą uczestniczyć w czymś, co czyni naukę przyjemniejszą. Pojawiały się oczywiście sporadyczne głosy, że może warto, by wszyscy uczniowie mieli taką samą notatkę albo bym zadawał na każdej lekcji pracę domową. Te głosy są dla mnie ważne i po kolejnym roku pracy z OK zeszytem będę chciał znów zapytać rodziców, na ile ich zdaniem ta metoda jest przydatna.
Realizacja innowacji pedagogicznej w czasie edukacji zdalnej
Zdalna edukacja nieco pokrzyżowała moje plany związane z realizacją innowacji. Do jej ukończenia pozostało mi kilka tygodni nauki, nie chciałem wydłużać jej realizacji na kolejny rok szkolny lub zawieszać ją. Postanowiłem, że uczniowie, którzy wiedzą jak pracować OK zeszytem, będą wysyłali do mnie zdjęcia swoich notatek. Moja prośba spotkała się z bardzo dobrym odzewem, praktycznie codziennie otrzymywałem kilka maili z pracą uczniów. Problemem było zebranie informacji potrzebnych do ewaluacji innowacji. Wykorzystałem ankietę Google, do której link przesłałem uczniom i ich rodzicom. Innowację pomimo zdalnej edukacji udało mi się zrealizować w pełni i w zakładanym czasie.
Planując innowację, warto stworzyć sobie możliwość realizacji jej w czasie zdalnej nauki, ewentualnie zapisać w dokumentacji możliwość wydłużenia czasu realizacji innowacji o czas zdalnej nauki. Moim zdaniem, większość zagadnień realizowanych jako innowację można realizować zdalnie, warto na samym początku porozmawiać z uczniami, jak będziemy z nimi pracować w czasie zdalnej nauki, o co ich poprosimy. Do zebrania informacji potrzebnych do ewaluacji przydadzą się narzędzia internetowe dające możliwość zbierania ankiet np. formularz Google, Form w usłudze Microsoft Office 365.
Zarówno uczniowie, jak i ich rodzice bardzo pozytywnie ocenili moje działania związane z innowacją w czasie nauki zdalnej. Docenili to, że dotychczasowy model pracy nieznacznie się zmienił, że mieli wybór co do wyglądu notatki z lekcji. Notatki podobnie jak na lekcjach stacjonarnych były oceniane informacją zwrotną, część z rodziców praktycznie pierwszy raz spotkała się z tą formą oceny. Pomimo tego, że przesyłane notatki nie były oceniane stopniem szkolnym, uczniowie nie poprzestali na ich przesyłaniu. Jedna z refleksji rodzica na koniec roku szkolnego była następująca „gdybyśmy mieli od września znów uczyć się w domu, to nie możemy rezygnować z OK zeszytu, sprawdził się idealnie, moja córka pokazywała mi z każdej lekcji notatkę, mówiła czego się nauczyła. Dzięki OK zeszytowi lepiej zrozumiałam, jak może wyglądać współczesna edukacja, żałując że ja w swojej szkole nie miałam takiej przestrzeni na naukę”.
Moje koleżanki planują na nowy rok szkolny innowacje trwające po 4 miesiące, każda zakłada możliwość jej realizacji w czasie zdalnej nauki, gdzie uczniowie będą przesyłać zdjęcia przedstawiające zagadnienia realizowane na lekcjach. Jedna z nich planuje w ramach innowacji pracować z uczniami, którzy będą tworzyć notatki graficzne na lekcjach chemii, inna zaś zamierza bardziej pracować nad oceną koleżeńską.
***
Wszystkich zainteresowanych pogłębieniem wiedzy o ocenianiu kształtującym oraz OK Zeszycie zachęcamy do skorzystania z kursów internetowych Centrum Edukacji Obywatelskiej: www.sus.ceo.org.pl/nauczycielska-akademia-internetowa/kurs-dobra-lekcja-z-ocenianiem-ksztaltujacym-ok-lekcja
– jest kierownikiem w kursach internetowych działania Całościowy rozwój szkoły. Więcej
