Na początku mojej drogi często wyręczałem uczniów. Dziś wiem, że to błąd. Projekt musi mieć efekt końcowy, ale to proces uczenia się jest najcenniejszy.
Współczesna szkoła, a tym samym edukacja młodych ludzi, stoi przed wieloma wyzwaniami – klimatycznymi, społecznymi czy ekonomicznymi – na które nie może pozostawać obojętna. Elastyczne reagowanie na zmieniającą się rzeczywistość jest dziś potrzebne bardziej niż kiedykolwiek. Odpowiedzią na tę sytuację jest podejmowanie w szkole działań zgodnych z metodą projektu społecznego na rzecz globalnych wyzwań, która pozwala na połączenie codziennej edukacji z realnym zaangażowaniem społecznym uczniów i uczennic w wyzwania globalne na poziomie lokalnym. Centrum Edukacji Obywatelskiej od kilku lat zachęca nauczycieli oraz młodzież do aktywności w tej sferze. Przykładem takiej inicjatywy był projekt „Globalna szkoła. Działamy dla świata” w roku szkolnym 2024/25, w którym byłem mentorem i uczestnikiem. Do inicjatywy przyłączyło się 61 nauczycieli i nauczycielek z 44 szkół oraz ponad 400 uczniów i uczennic, którzy wspólnie przeprowadzili aż 33 projekty. W niniejszym artykule pokazuję, dlaczego warto podejmować podobne działania, podpowiadam, na co zwrócić szczególną uwagę podczas pracy projektowej, jak radzić sobie z trudnościami, a także – dzielę się relacjami z działań młodzieży z całej Polski, które zapewne Was zainspirują.
Uczestnictwo uczniów w projekcie społecznym nie polega wyłącznie na zdobywaniu wiedzy. Najważniejszy jest aspekt zaangażowania ich w realne działania na rzecz klimatu, równości, sprawiedliwości społecznej czy odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji. CEO daje w zamian ogromne wsparcie mentorskie, eksperckie oraz merytoryczne, a –co najistotniejsze – jest miejscem wzmacniających i motywujących spotkań nauczycieli i nauczycielek – online i stacjonarnie. Gorąco zachęcam do skorzystania z oferty edukacyjnej w zakresie edukacji globalnej – zwłaszcza na początku roku szkolnego, gdy pojawiają się nowe propozycje. Poprzez te różnorodne inicjatywy pokazujemy nie tylko możliwości działania metodą projektu, lecz także włączania globalnych zagadnień w podstawę programową wielu przedmiotów szkolnych.
Projekt społeczny na rzecz globalnych wyzwań ma na celu przede wszystkim proces kształtowania świadomych i współodpowiedzialnych obywateli świata. Jako mentor, regularnie pytam uczestników projektu, co dał im udział w proponowanych działaniach. Najczęściej wymieniają: rozwój kompetencji społecznych i obywatelskich, umiejętność współpracy, empatię, zdolność argumentacji i wspólnego dążenia do celu.
Praca metodą projektu – jeśli jest dobrze zaplanowana – skutecznie realizuje założenia podstawy programowej. Kluczowe jest, aby projekt miał jasny cel edukacyjny i rozwijał kompetencje wskazane w podstawie, takie jak: współpraca, samodzielność, krytyczne myślenie czy rozwiązywanie problemów. Nauczyciel pełni tu rolę przewodnika, a uczniowie – mają realny wpływ na przebieg działań (planują, podejmują decyzje i biorą za nie odpowiedzialność). Taka forma pracy sprzyja zaangażowaniu i pogłębionemu uczeniu się, a także stanowi bezpośrednie przygotowanie do życia społecznego i zawodowego.
Z mojej perspektywy, czyli nauczyciela z blisko 10-letnim doświadczeniem, każdorazowy udział w projekcie to wyjątkowa okazja do lepszego poznania uczniów – ich talentów, potencjału, a także trudności, z jakimi się mierzą. Często sami odkrywają w sobie umiejętności, o które wcześniej się nie podejrzewali. Praca tą metodą zwiększa zaangażowanie grupy, bo uczniowie chętniej pracują nad tym, co sami współtworzą.
Już od wielu lat w działaniach z uczniami przyjmuję rolę mentora (przewodnika w procesie poznawania i działania), a nie jedynie przekaźnika wiedzy, która szybko ulatuje, jeśli nie jest aktywnie przeżyta. Na początku mojej drogi często wyręczałem uczniów – dziś wiem, że to błąd. Projekt musi mieć efekt końcowy, ale to proces uczenia się jest najcenniejszy. Nauczyciel powinien wspierać, inspirować i ukierunkowywać, ale nie wyręczać. Pozwólmy uczniom popełniać błędy, bo to naturalny element edukacji!
| Więcej o tym, jak budować relacje w grupie, jak budować zespół oraz jak radzić sobie z kryzysem twórczym uczestników, znajdziesz w publikacji CEO „Projekt-relacje” – podręcznik i zeszyt ćwiczeń o procesie grupowym”. |
Realizowane projekty edukacji globalnej są niezwykle różnorodne. Każdorazowo zachęcam, aby nadawać im charakter badawczy, a nie odtwórczy, a także obrazować problemy globalne lokalną ilustracją. Niedawno w podstawówce w Leśniewie w szkole, w której uczę, zorganizowaliśmy kolejną debatę oksfordzką na temat roli sztucznej inteligencji w edukacji szkolnej. Na podstawie przeprowadzonych ankiet i wywiadów uczniowie zauważyli m.in. problem z dostępem do technologii i umiejętnością jej wykorzystywania. Wnioski z dyskusji zostały przedstawione w obecności władz lokalnych i państwowych podczas powiatowej debaty. Jest to doskonały przykład sprawczości i realnego odziaływania inicjatyw edukacyjnych. Podkreślę w tym miejscu, że jedną z najbardziej pożądanych umiejętności wśród absolwentów szkół jest argumentowanie i rzeczowe rozmawianie.
Z kolei przyczynkiem projektu uczennic łódzkiego liceum było poczucie bezradności, jakie młodzi ludzie odczuwają wobec globalnych wyzwań, jakimi są kryzys klimatyczny i dezinformacja. Młodzież, pod opieką polonistki, stworzyła e-book „Rozkwitanie”, którego treść obejmuje tematy krytycznego myślenia, manipulujących narracji, dobrostanu psychicznego, uważności i kontaktu z naturą. Lektura ma podsunąć wniosek, że aktywność może być formą troski o siebie i o świat.
Gdy rozpoczyna się praca z uczniami, zwłaszcza z tymi, którym na początku drogi trudno jest się wczuć w ideę edukacji globalnej, warto podrzucić materiał, który może być zaczątkiem dyskusji, rozmowy, albo otworzy ich na nowe przez pokazanie rówieśników z innych szkół. Polecam perspektywę uczniów ze Szkolnej Młodzieżowej Rady Klimatycznej z Dąbrowy Górniczej, (powstałej m.in. w ramach projektu CEO). Dzielą się swoimi refleksjami, które mówią o tym, że na przestrzeń można (trzeba!) patrzeć krytycznie. Zostawiam Wam tutaj link do ciekawego materiału.
Kolejną formą wartościowego działania projektowego może być tworzenie rzetelnych materiałów dziennikarskich (pisanych, audio czy video). Celem tego jest poszerzenie ogólnej wiedzy uczniów, rozwijanie umiejętności krytycznej analizy informacji i uczenie odpowiedzialnego działania na gruncie praktycznego doświadczenia pracy z informacją.
W pracy projektowej kieruję się kilkoma sprawdzonymi zasadami. Przede wszystkim należy zacząć od jasno określonego celu – stworzonego przez uczniów, zrozumiałego i motywującego. Dokładne omówienie założeń projektu jest kluczowe. Nie uznaję podejścia „jakoś to będzie”. W naszej szkole wypisany cel projektu wieszamy w widocznym miejscu, aby przypominał nam o kierunku działań. Równie istotne są podział zadań i harmonogram – uczniowie muszą wiedzieć, co i w jakim terminie mają zrobić. To uczy odpowiedzialności, sumienności i zarządzania czasem. Niezależnie od wybranego tematu ważne jest odniesienie go do kontekstu lokalnego, ponieważ nadaje to sens działaniom i ułatwia dostrzeżenie powiązania z codziennym życiem. Ponadto każdy uczestnik musi mieć swój wyraźny wkład w pracę zespołu. Zadania powinny być dostosowane do możliwości i zainteresowań uczniów, ale jednocześnie pozwalać im rozwijać nowe kompetencje.
W trakcie trwania projektu dobrze sprawdza się systematyczne monitorowanie postępów pracy grupy – krótkie spotkania i rozmowy wyraźnie zwiększają tempo działań i motywują uczniów do realizacji zadań. Poza tym wartościowe są systematycznie zadawane pytania: „co działa?”, „co szwankuje?”. Umożliwia to szybkie wychwycenie ewentualnych problemów, przeciwdziałanie im i usprawnienie współpracy.
Na zakończenie projektu nie może zabraknąć refleksji i świętowania sukcesu. Może to być wspólne wyjście na spacer, piknik albo rozmowa w luźnej atmosferze – chodzi o to, aby w jakiś sposób celebrować efekty pracy. W mojej praktyce najczęściej organizujemy wieczór filmowy z zabawami integracyjnymi dla uczniów. Podczas takiego spotkania jest okazja, aby przedyskutować, czy cel faktycznie został osiągnięty. Polecam świetne ćwiczenie, które pomoże Wam to przeprowadzić. Koniecznie przypomnij uczniom, że każdy z nas może inaczej rozumieć sukces. Dla jednego będzie to przemówienie publicznie, a dla drugiego – wytrwanie do końca działań. Bądźmy empatyczni!
Trzeba podkreślić, że praca metodą projektu spełnia założenia podstawy programowej – pod warunkiem, że cel jest sensowny, a nauczyciel pełni rolę moderatora i przewodnika. Uczniowie zaś muszą mieć przestrzeń do podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za swoje działania.
Na koniec chcę poruszyć kwestię motywacji – zarówno uczniów, jak i nas, nauczycieli. W projekcie „Globalna szkoła. Działamy dla świata” prowadziłem dla młodzieży warsztaty mentorskie, które – według relacji uczestników – realnie wpłynęły na wzrost ich motywacji. Opiekunowie grup w mailowej informacji zwrotnej potwierdzali to i pisali: „Dzięki za spotkanie, zmotywowałeś ich do dalszej pracy, już wiedzą, jak mają działać”. Uczniowie podkreślali też, że ważne jest umiejętne nazywanie i wyrażanie emocji oraz dzielenie zadań na mniejsze etapy. A w trakcie zajęć jeden z uczniów podzielił się refleksją: „Jeśli widzę sens tego, co robię, to działam. Jeśli ktoś mi narzuca, co mam robić, nie czuję, że to moje działanie.” I to jest właśnie kwintesencja – aby była motywacja, musi się pojawić poczucie sensu i sprawczości.
Trzeba jednocześnie pamiętać, że każde działanie podejmowane wspólnie z uczniami i uczennicami ma wartość, niezależnie od skali i zasięgu.
Edukacja globalna w wymiarze pracy metodą projektu społecznego, to nie tylko inicjatywa edukacyjna podejmowania w szkołach, lecz także filozofia nauczania. Obecnie wydaje się to najskuteczniejszy sposób na kształtowanie odpowiedzialnych, krytycznie myślących obywateli świata, którzy rozumieją, dyskutują, argumentują i reagują na to, co dzieje się wokół nich. I przy tym wykazują się postawą współodpowiedzialności za losy tego, co lokalne i globalne.
Autorem artykułu jest Sergiusz Czaja – nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie oraz mentor w projektach Centrum Edukacji Obywatelskiej z zakresu edukacji globalnej (Globalna Szkoła: Na początek, Dla zaawansowanych i Działamy dla świata, Razem dla klimatu, Kluby Dobrej Rozmowy). Autor materiałów edukacyjnych.
Artykuł został sfinansowany ze środków Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU) oraz w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Artykuł wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiany z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
