Na początku mojej drogi często wyręczałem uczniów. Dziś wiem, że to błąd. Projekt musi mieć efekt końcowy, ale to proces uczenia się jest najcenniejszy.
Współczesna szkoła, a tym samym edukacja młodych ludzi, stoi przed wieloma wyzwaniami – klimatycznymi, społecznymi czy ekonomicznymi – na które nie może pozostawać obojętna. Elastyczne reagowanie na zmieniającą się rzeczywistość jest dziś potrzebne bardziej niż kiedykolwiek. Odpowiedzią na tę sytuację jest podejmowanie w szkole działań zgodnych z metodą projektu społecznego na rzecz globalnych wyzwań, która pozwala na połączenie codziennej edukacji z realnym zaangażowaniem społecznym uczniów i uczennic w wyzwania globalne na poziomie lokalnym. Centrum Edukacji Obywatelskiej od kilku lat zachęca nauczycieli oraz młodzież do aktywności w tej sferze. Przykładem takiej inicjatywy był projekt „Globalna szkoła. Działamy dla świata” w roku szkolnym 2024/25, w którym byłem mentorem i uczestnikiem. Do inicjatywy przyłączyło się 61 nauczycieli i nauczycielek z 44 szkół oraz ponad 400 uczniów i uczennic, którzy wspólnie przeprowadzili aż 33 projekty. W niniejszym artykule pokazuję, dlaczego warto podejmować podobne działania, podpowiadam, na co zwrócić szczególną uwagę podczas pracy projektowej jak radzić sobie z trudnościami, a także – dzielę się relacjami z działań młodzieży z całej Polski, które zapewne Was zainspirują.
Uczestnictwo uczniów w projekcie społecznym nie polega wyłącznie na zdobywaniu wiedzy. Najważniejszy jest aspekt zaangażowania ich w realne działania na rzecz klimatu, równości, sprawiedliwości społecznej czy odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji. CEO daje w zamian ogromne wsparcie mentorskie, eksperckie oraz merytoryczne, a –co najistotniejsze – jest miejscem wzmacniających i motywujących spotkań nauczycieli i nauczycielek – online i stacjonarnie. Gorąco zachęcam do skorzystania z oferty edukacyjnej w zakresie edukacji globalnej – zwłaszcza na początku roku szkolnego, gdy pojawiają się nowe propozycje (https://globalna.ceo.org.pl/tematy/edukacja-globalna/). Poprzez te różnorodne inicjatywy pokazujemy nie tylko możliwości działania metodą projektu, lecz także włączania globalnych zagadnień w podstawę programową wielu przedmiotów szkolnych.
Projekt społeczny na rzecz globalnych wyzwań ma na celu przede wszystkim proces kształtowania świadomych i współodpowiedzialnych obywateli świata. Jako mentor, regularnie pytam uczestników projektu, co dał im udział w proponowanych działaniach. Najczęściej wymieniają: rozwój kompetencji społecznych i obywatelskich, umiejętność współpracy, empatię, zdolność argumentacji i wspólnego dążenia do celu.
Praca metodą projektu – jeśli jest dobrze zaplanowana – skutecznie realizuje założenia podstawy programowej. Kluczowe jest, aby projekt miał jasny cel edukacyjny i rozwijał kompetencje wskazane w podstawie, takie jak: współpraca, samodzielność, krytyczne myślenie czy rozwiązywanie problemów. Nauczyciel pełni tu rolę przewodnika, a uczniowie – mają realny wpływ na przebieg działań (planują, podejmują decyzje i biorą za nie odpowiedzialność). Taka forma pracy sprzyja zaangażowaniu i pogłębionemu uczeniu się, a także stanowi bezpośrednie przygotowanie do życia społecznego i zawodowego.
Z mojej perspektywy, czyli nauczyciela z blisko 10-letnim doświadczeniem, każdorazowy udział w projekcie to wyjątkowa okazja do lepszego poznania uczniów – ich talentów, potencjału, a także trudności, z jakimi się mierzą. Często sami odkrywają w sobie umiejętności, o które wcześniej się nie podejrzewali. Praca tą metodą zwiększa zaangażowanie grupy, bo uczniowie chętniej pracują nad tym, co sami współtworzą.
Już od wielu lat w działaniach z uczniami przyjmuję rolę mentora (przewodnika w procesie poznawania i działania), a nie jedynie przekaźnika wiedzy, która szybko ulatuje, jeśli nie jest aktywnie przeżyta. Na początku mojej drogi często wyręczałem uczniów – dziś wiem, że to błąd. Projekt musi mieć efekt końcowy, ale to proces uczenia się jest najcenniejszy. Nauczyciel powinien wspierać, inspirować i ukierunkowywać, ale nie wyręczać. Pozwólmy uczniom popełniać błędy, bo to naturalny element edukacji!
| Więcej o tym, jak budować relacje w grupie, jak budować zespół oraz jak radzić sobie z kryzysem twórczym uczestników, znajdziesz w publikacji CEO „Projekt-relacje” – podręcznik i zeszyt ćwiczeń o procesie grupowym”. (https://biblioteka.ceo.org.pl/o-publikacji-proces-grupowy-2/). |
Realizowane projekty edukacji globalnej są niezwykle różnorodne. Każdorazowo zachęcam, aby nadawać im charakter badawczy, a nie odtwórczy, a także obrazować problemy globalne lokalną ilustracją. Niedawno w podstawówce w Leśniewie w szkole, w której uczę, zorganizowaliśmy kolejną debatę oksfordzką na temat roli sztucznej inteligencji w edukacji szkolnej. Na podstawie przeprowadzonych ankiet i wywiadów uczniowie zauważyli m.in. problem z dostępem do technologii i umiejętnością jej wykorzystywania. Wnioski z dyskusji zostały przedstawione w obecności władz lokalnych i państwowych podczas powiatowej debaty. Jest to doskonały przykład sprawczości i realnego odziaływania inicjatyw edukacyjnych. Podkreślę w tym miejscu, że jedną z najbardziej pożądanych umiejętności wśród absolwentów szkół jest argumentowanie i rzeczowe rozmawianie.
Z kolei przyczynkiem projektu uczennic łódzkiego liceum było poczucie bezradności, jakie młodzi ludzie odczuwają wobec globalnych wyzwań, jakimi są kryzys klimatyczny i dezinformacja. Młodzież, pod opieką polonistki, stworzyła e-book „Rozkwitanie” (https://online.fliphtml5.com/xdjit/pzyb/), którego treść obejmuje tematy krytycznego myślenia, manipulujących narracji, dobrostanu psychicznego, uważności i kontaktu z naturą. Lektura ma podsunąć wniosek, że aktywność może być formą troski o siebie i o świat.
Gdy rozpoczyna się praca z uczniami, zwłaszcza z tymi, którym na początku drogi trudno jest się wczuć w ideę edukacji globalnej, warto podrzucić materiał, który może być zaczątkiem dyskusji, rozmowy, albo otworzy ich na nowe przez pokazanie rówieśników z innych szkół. Polecam perspektywę uczniów ze Szkolnej Młodzieżowej Rady Klimatycznej z Dąbrowy Górniczej, (powstałej m.in. w ramach projektu CEO). Dzielą się swoimi refleksjami, które mówią o tym, że na przestrzeń można (trzeba!) patrzeć krytycznie. Zostawiam Wam tutaj link do ciekawego materiału: https://docs.google.com/document/d/1WwtUNw8F2f8sRRyzpRjaS9SJr7089Z1ZMeMypZqOFwo/mobilebasic?usp=gmail_thread%2522).
Kolejną formą wartościowego działania projektowego może być tworzenie rzetelnych materiałów dziennikarskich (pisanych, audio czy video). Celem tego jest poszerzenie ogólnej wiedzy uczniów, rozwijanie umiejętności krytycznej analizy informacji i uczenie odpowiedzialnego działania na gruncie praktycznego doświadczenia pracy z informacją.
| Więcej dobrych praktyk znajdziesz w e-booku: https://biblioteka.ceo.org.pl/dobre-praktyki-w-projektach-mlodziezowych-na-rzecz-klimatu-2/. |
W pracy projektowej kieruję się kilkoma sprawdzonymi zasadami. Przede wszystkim należy zacząć od jasno określonego celu – stworzonego przez uczniów, zrozumiałego i motywującego. Dokładne omówienie założeń projektu jest kluczowe. Nie uznaję podejścia „jakoś to będzie”. W naszej szkole wypisany cel projektu wieszamy w widocznym miejscu, aby przypominał nam o kierunku działań. Równie istotne są podział zadań i harmonogram – uczniowie muszą wiedzieć, co i w jakim terminie mają zrobić. To uczy odpowiedzialności, sumienności i zarządzania czasem. Niezależnie od wybranego tematu ważne jest odniesienie go do kontekstu lokalnego, ponieważ nadaje to sens działaniom i ułatwia dostrzeżenie powiązania z codziennym życiem. Ponadto każdy uczestnik musi mieć swój wyraźny wkład w pracę zespołu. Zadania powinny być dostosowane do możliwości i zainteresowań uczniów, ale jednocześnie pozwalać im rozwijać nowe kompetencje.
W trakcie trwania projektu dobrze sprawdza się systematyczne monitorowanie postępów pracy grupy – krótkie spotkania i rozmowy wyraźnie zwiększają tempo działań i motywują uczniów do realizacji zadań. Poza tym wartościowe są systematycznie zadawane pytania: „co działa?”, „co szwankuje?”. Umożliwia to szybkie wychwycenie ewentualnych problemów, przeciwdziałanie im i usprawnienie współpracy.
Na zakończenie projektu nie może zabraknąć refleksji i świętowania sukcesu. Może to być wspólne wyjście na spacer, piknik albo rozmowa w luźnej atmosferze – chodzi o to, aby w jakiś sposób celebrować efekty pracy. W mojej praktyce najczęściej organizujemy wieczór filmowy z zabawami integracyjnymi dla uczniów. Podczas takiego spotkania jest okazja, aby przedyskutować, czy cel faktycznie został osiągnięty. Polecam świetne ćwiczenie, które pomoże Wam to przeprowadzić: https://biblioteka.ceo.org.pl/wp-content//uploads/sites/4/2022/04/cwiczenie_czy_osiagnelismy_cel.pdf). Koniecznie przypomnij uczniom, że każdy z nas może inaczej rozumieć sukces. Dla jednego będzie to przemówienie publicznie, a dla drugiego – wytrwanie do końca działań. Bądźmy empatyczni!
Trzeba podkreślić, że praca metodą projektu spełnia założenia podstawy programowej – pod warunkiem, że cel jest sensowny, a nauczyciel pełni rolę moderatora i przewodnika. Uczniowie zaś muszą mieć przestrzeń do podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za swoje działania.
Na koniec chcę poruszyć kwestię motywacji – zarówno uczniów, jak i nas, nauczycieli. W projekcie „Globalna szkoła. Działamy dla świata” prowadziłem dla młodzieży warsztaty mentorskie, które – według relacji uczestników – realnie wpłynęły na wzrost ich motywacji. Opiekunowie grup w mailowej informacji zwrotnej potwierdzali to i pisali: „Dzięki za spotkanie, zmotywowałeś ich do dalszej pracy, już wiedzą, jak mają działać”. Uczniowie podkreślali też, że ważne jest umiejętne nazywanie i wyrażanie emocji oraz dzielenie zadań na mniejsze etapy. A w trakcie zajęć jeden z uczniów podzielił się refleksją: „Jeśli widzę sens tego, co robię, to działam. Jeśli ktoś mi narzuca, co mam robić, nie czuję, że to moje działanie.” I to jest właśnie kwintesencja – aby była motywacja, musi się pojawić poczucie sensu i sprawczości.
Trzeba jednocześnie pamiętać, że każde działanie podejmowane wspólnie z uczniami i uczennicami ma wartość, niezależnie od skali i zasięgu.
Edukacja globalna w wymiarze pracy metodą projektu społecznego, to nie tylko inicjatywa edukacyjna podejmowania w szkołach, lecz także filozofia nauczania. Obecnie wydaje się to najskuteczniejszy sposób na kształtowanie odpowiedzialnych, krytycznie myślących obywateli świata, którzy rozumieją, dyskutują, argumentują i reagują na to, co dzieje się wokół nich. I przy tym wykazują się postawą współodpowiedzialności za losy tego, co lokalne i globalne.
Autorem artykułu jest Sergiusz Czaja – nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie oraz mentor w projektach Centrum Edukacji Obywatelskiej z zakresu edukacji globalnej (Globalna Szkoła: Na początek, Dla zaawansowanych i Działamy dla świata, Razem dla klimatu, Kluby Dobrej Rozmowy). Autor materiałów edukacyjnych.
Artykuł został sfinansowany ze środków Deutsche Bundesstiftung Umwelt (DBU) oraz w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Artykuł wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiany z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
