Samorządy lokalne mają znaczenie. Dla Polski, edukacji i nas

W dniu 27 maja świętujemy 30 rocznicę pierwszych wyborów samorządowych i ustawy o samorządzie terytorialnym. Samorządy lokalne rodziły się w Polsce niemal równolegle z organizacjami społecznymi i całym społeczeństwem obywatelskim. Nie można wyobrazić sobie demokratycznego państwa prawa bez tych instytucji ‒ to one dają obywatelom szansę realnego zaangażowania w sprawy publiczne. Oczywiście jest jeszcze akt wyborczy jako fundament demokracji, ale każda demokracja bez obywatelskiego działania pomiędzy wyborami zaczyna usychać. Dla Centrum Edukacji Obywatelskiej samorządność zawsze była i pozostaje kluczem do rzeczywistej demokracji, lokalnej wspólnoty i dobrej szkoły. Nie bez powodu nasz pierwszy program edukacyjny KOSS powstawał we współpracy z samorządowcami z całej Polski, a jego nazwa do dziś o tym przypomina: „Kształcenie Obywatelskie w Szkole Samorządowej”.

Od początku lat 90-tych organizowaliśmy liczne spotkania z lokalnymi władzami małych i dużych gmin i ‒ konsultując się z nimi ‒ opracowaliśmy program edukacji obywatelskiej dla szkół podstawowych. A potem przygotowywaliśmy nauczycieli do prowadzenia lekcji i projektów uczniowskich w szkołach. Samorządy wiedziały, że włączanie wszystkich obywateli, w tym także młodych, w życie lokalnej wspólnoty oraz rozumienie i stosowanie zasad demokracji na co dzień to ‒ jak byśmy powiedzieli dzisiaj ‒ jedna z „kompetencji kluczowych”, niezbędnych w życiu społecznym, ale też osobistym i zawodowym każdego współczesnego człowieka. 

Zawsze wierzyliśmy ‒ i nadal wierzymy ‒ że zasada pomocniczości nie tylko usprawnia zarządzanie, ale przede wszystkim daje ludziom władzę nad ich wspólnym życiem i wspólnymi sprawami. Jesteśmy przekonani, że zdecentralizowana Polska będzie lepsza niż taka, którą kieruje się z jakiegoś „wszechwiedzącego” centrum. Na wszelki wypadek warto tu przypomnieć, że zgodnie z zasadą pomocniczości obywatele i tworzone przez nich wspólnoty mają przede wszystkim prawo do decydowania i działania, władze publiczne powinny zaś odgrywać jedynie rolę pomocniczą, zajmując się tylko tymi sprawami, które przekraczają możliwości jednostek dobrowolnych zrzeszeń i wspólnot lokalnych. Dlatego też już w połowie lat 90-tych zachęcaliśmy władze samorządowe, aby przejmowały lokalną oświatę, a potem je wspieraliśmy ‒ w programie Polityka Oświatowa Samorządu Terytorialnego ‒ w opracowaniu i wdrażaniu własnych programów rozwoju przedszkoli i szkół. W 1998 roku włączyliśmy się też w dużą kampanię informacyjną przy okazji reformy administracyjnej, która wprowadzała powiaty i samorządowe województwa. Dziś nadal współpracujemy z lokalnymi władzami wielu gmin, miast i powiatów, w tym oczywiście z Warszawy-Śródmieścia, gdzie od wielu lat mieści się siedziba CEO.

Teraz już chyba jest jasne, dlaczego w naszych lekcjach wiedzy o społeczeństwie oraz projektach obywatelskich jest tyle samorządu lokalnego. Są tu wiadomości o zadaniach, kompetencjach i sposobach działania wszystkich szczebli samorządu – choć właściwie słowo „szczeble” nie całkiem nam pasuje, bo władze samorządowe nie podlegają sobie nawzajem i tworzą raczej „przewróconą drabinę”, jak ją nazwał  kiedyś Tomasz Merta, autor wielu tekstów w naszych podręcznikach (ekspert CEO, wiceminister kultury w latach 2005‒2010, zginął w katastrofie samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem). Z naszych materiałów można się także dowiedzieć, jak obywatelki i obywatele ‒ także młodzi ‒ mogą wpływać na decyzje samorządu lokalnego, a nawet jak mogą skutecznie i legalnie protestować przeciw takim decyzjom, które uważają za niesłuszne. Poza ciekawymi i interaktywnymi lekcjami w naszych podręcznikach ‒ KOSS dla szkół podstawowych i „Przewodniku obywatelskim” dla szkół średnich ‒ proponujemy także liczne lokalne projekty uczniowskie: historyczne, medialne i filmowe czy ekologiczne. 

Jest jeszcze jeden powód, dla którego samorząd lokalny jest dla nas taki ważny. Władze gminne, miejskie i powiatowe, są dobrymi gospodarzami polskich szkół i przedszkoli. Od lat 90-tych zarządzają oświatą, dbają o stan szkolnej infrastruktury, ale także klimat do nauki i pracy. Nie zawsze jest to łatwe, zwłaszcza w czasach, gdy poziom finansowania oświaty jest niewystarczający i lokalne władze muszą podejmować trudne decyzje oraz szukać kolejnych dodatkowych środków na edukację. W 2020 roku ta sytuacja staje się jeszcze poważniejsza w związku z pandemią i jej gospodarczymi skutkami. 

W tym miejscu chcemy wyrazić nadzieję, że wspólnym wysiłkiem władz lokalnych, całych wspólnot samorządowych, ale także władz centralnych oraz przy wsparciu społeczeństwa obywatelskiego, będziemy w stanie zapewnić nauczycielom i uczniom odpowiednie warunki dalszej pracy. 

Bo najważniejsza jest edukacja i to od niej zależą dalsze losy naszych dzieci, rodzin, miejscowości i Polski.

W związku z 30. rocznicą pierwszych wyborów samorządowych w Polsce przygotowaliśmy dla Was przegląd materiałów edukacyjnych, które można wykorzystać podczas lekcji na ten temat. Zachęcamy do pobierania i dzielenia się z innymi!

Przypominamy także, że samorządność zaczyna się w szkole, dlatego warto sięgnąć również do naszych tekstów i programów na temat samorządu uczniowskiego:
– E-Samorząd uczniowski – jak może wspierać uczniów/ennice i nauczycieli/elki w czasie pandemii?
– Szkolny budżet partycypacyjny krok po kroku